Ευλογημένοι οι πιστωτές ότι αυτοί κληρονομήσωσιν τη γη… Όχι, δεν πρόκειται για απόσπασμα από την επί του Όρους Ομιλία. Κι όμως οι πιστωτές το πιστεύουν: αν όλοι ήταν πιστωτές, δεν θα είχαμε ανεξόφλητα χρέη και χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Έτσι πρέπει να συμπεριφέρεται κανείς, πιστεύουν οι πιστωτές. Αλλά κάνουν λάθος. Δεδομένου ότι η γη δεν διεξάγει εμπορικές συναλλαγές με τον πλανήτη Άρη, οι πιστωτές είναι συνδεδεμένοι με τους δανειολήπτες. Οι πρώτοι πρέπει να συγκεντρώνουν απαιτήσεις από τους δεύτερους. Αυτό, όμως, τους πιάνει στην παγίδα που οι ίδιοι κατασκευάζουν. Τρεις από τις τέσσερις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη – Κίνα, Γερμανία και Ιαπωνία – είναι κράτη πιστωτές. Έχουν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα σε καλές και κακές συγκυρίες. Πιστεύουν λοιπόν ότι έχουν το δικαίωμα να επιπλήττουν τους δανειολήπτες για τα λάθη τους.
Η Κίνα, η ανερχόμενη υπερδύναμη, αρέσκεται να επιπλήττει τις ΗΠΑ για αφροσύνη. Η Ιαπωνία, ως σύμμαχος των ΗΠΑ, είναι πιο διακριτική. Οι φιλοδοξίες της Γερμανίας αφορούν κυρίως την Ευρώπη. Θέλει να μετατρέψει τους εταίρους της στην Ευρωζώνη σε καλούς Γερμανούς.
Παρ’ όλα αυτά και οι πιστωτές είναι ευάλωτοι. Οι οικονομίες τους έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν προϊόντα και υπηρεσίες που τα κράτη δανειολήπτες επιθυμούν πολύ περισσότερο από ό,τι οι κάτοικοί τους μπορούν να αγοράσουν. Η κατάσταση στις ελλειμματικές οικονομίες είναι αντίστροφη: η δυνατότητά τους να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες είναι μικρότερη από τη ζήτησή τους. Αυτά τα πλεονάσματα και τα ελλείμματα είναι παγιωμένα και στους δύο τύπους οικονομιών.
Στα κράτη πιστωτές, οι παραγωγοί εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών συγκροτούν ένα ισχυρό λόμπι για την προσφορά πιστώσεων στους δανειολήπτες. Η ιδιωτική χρηματοδότηση σταματά μόλις οι χρηματοδότες αντιληφθούν πόσο εσφαλμένος ήταν ο δανεισμός. Οι σχεδιαστές πολιτικής, στη συνέχεια, εγκλωβίζονται ανάμεσα στην επιλογή να ρίξουν κι άλλο χρήμα σε ζημιογόνες τοποθετήσεις ή να ανεχθούν μία βίαιη προσαρμογή, καθώς εξαφανίζονται και οι δικές τους αγορές. Τιμωρώντας τους σπάταλους δανειολήπτες, καταστρέφουν και τους δικούς τους πολίτες.
Όλα αυτά βρίσκονται πίσω από ό,τι συμβαίνει στον κόσμο. Βρίσκονται πίσω από την ατζέντα της ευρωπαϊκής συνόδου της 26ης Οκτωβρίου αλλά και την ατζέντα της συνόδου των G20 που θα γίνει το Σαββατοκύριακο. Πρόκειται για την ιστορία που βρίσκεται πίσω από όλες τις κρίσεις μετά το 2007, όπως είπε κι ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μέρβιν Κινγκ: «Τα επίμονα εμπορικά πλεονάσματα ορισμένων κρατών και τα ελλείμματα άλλων δεν αντανακλούν κεφαλαιακές ροές προς κράτη με επικερδείς επενδυτικές ευκαιρίες, αλλά προς κράτη που δανείζονται για να χρηματοδοτήσουν την κατανάλωση ή έχουν χάσει την ανταγωνιστικότητά τους. Το αποτέλεσμα είναι μη βιώσιμα υψηλά επίπεδα κατανάλωσης – του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα – στις ΗΠΑ, στη Βρετανία και σε άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες και μη βιώσιμα χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης στην Κίνα και σε άλλες οικονομίες της Ασίας, αλλά και σε ορισμένες ανεπτυγμένες οικονομίες με επίμονα εμπορικά πλεονάσματα, όπως στη Γερμανία και στην Ιαπωνία».
Με λίγα λόγια, όλοι συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί αυτό το χάλι και όλοι πρέπει να συμβάλουν στην αποκατάστασή του. Δεν μπορείς να διατηρείς τα πλεονάσματά σου και να μην χρηματοδοτείς τα ελλείμματα των άλλων. Κι όμως αυτό προσπαθεί να κάνει η Γερμανία. Η Γερμανία ελέγχει πρακτικά την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Έχει και την πιο ισχυρή πιστοληπτική αξιολόγηση. Κατά συνέπεια εκείνη αποφασίζει πώς θα λειτουργήσει ο ευρωπαϊκός μηχανισμός διάσωσης. Και δεν το κάνει καλά. Και η Γαλλία δεν μπορεί να κάνει τίποτα πέρα από το να γκρινιάζει.
Η χώρα που διαθέτει το χρήμα ορίζει τους κανόνες. Οι δανειολήπτες θα πρέπει να ικετεύουν, ιδίως στο πλαίσιο μιας σταθερής νομισματικής ισοτιμίας, κάθε φορά που θα χρειάζονται χρηματοδότηση για να προστατευτούν από μία προσαρμογή που θα επιβληθεί μέσω του αποπληθωρισμού. Οι πιστωτές μπορούν επίσης να επιμείνουν στη δική τους ερμηνεία για τα αίτια της κρίσης. Η Γερμανία λέει ότι τα πάντα οφείλονται στην κακή δημοσιονομική πολιτική: διορθώστε την, δεσμευτείτε σε κοινή δημοσιονομική πολιτική για πάντα και οι ενάρετοι θα κληρονομήσωσιν την γη…
Αυτή η προσέγγιση έχει τρία μειονεκτήματα: είναι λανθασμένη, είναι αυτοκαταστροφική και είναι αποσταθεροποιητική.
Είναι λανθασμένη γιατί δεν είχαν ανεύθυνη δημοσιονομική πολιτική όλες οι χώρες που επλήγησαν από την κρίση. Σε αρκετές περιπτώσεις, το πρόβλημα ήταν ο ανεύθυνος ιδιωτικός δανεισμός. Είναι αυτοκαταστροφική επειδή αν όλα μαζί τα κράτη μέλη προσπαθούσαν να εφαρμόσουν πολιτικές δημοσιονομικής σύσφιξης, θα φτώχαιναν όλα, και μαζί τους και τα κράτη πιστωτές. Και είναι αποσταθεροποιητική επειδή ο τρόπος εξόδου από αυτήν την παγίδα απαιτεί να περάσει η Ευρωζώνη σε εξωτερικά πλεονάσματα. Η επίλυση των εσωτερικών ανισορροπιών της Ευρωζώνης μέσω της επιδείνωσης των παγκόσμιων ανισορροπιών δεν είναι και τόσο καλή ιδέα…
Η Γερμανία θέλει και να ελαχιστοποιήσει τη χρηματοδότηση και να συνεχίσει να έχει μεγάλα εξωτερικά πλεονάσματα. Αυτό δεν μπορεί να γίνει. Ορισμένοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι η Γερμανία έκανε τη δική της προσαρμογή στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Γιατί, λοιπόν, να μην κάνουν τώρα το ίδιο οι εταίροι της; Ναι αλλά η Γερμανία πήγε σε πλεονάσματα με χώρες που ηθελημένα είχαν ελλείμματα. Η ίδια, όμως, δεν θέλει ελλείμματα. Με αυτό ως δεδομένο, οι εταίροι της δεν μπορούν να καταγράψουν πλεονάσματα, εκτός εάν το κάνουν στις συναλλαγές τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω μιας μεγάλης εξασθένισης του ευρώ ή με ύφεση στις πιο αδύναμες οικονομίες. Η ύφεση, όμως, θα οδηγήσει σε πλήθος κρατικών και τραπεζικών χρεοκοπιών και στο τέλος της Ευρωζώνης. Αυτή η μονομερής προσαρμογή είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Εν τω μεταξύ, η Ευρωζώνη δείχνει πως αποφάσισε ότι χρειάζεται τη βοήθεια της Κίνας. Είναι αδύνατο να καταλάβει κανείς γιατί τα μέλη της σκέφτονται με αυτό τον τρόπο. Υπάρχει χρήμα διαθέσιμο εντός της Ευρωζώνης. Αυτό που λείπει είναι η προθυμία για την ανάληψη του ρίσκου των ζημιών. Όπως, όμως, έγραψε και ο Κινέζος οικονομολόγος Γιου Γιονγκντίνγκ στους Financial Times, η Κίνα δεν θα αναλάβει αυτόν τον κίνδυνο. Είναι τρέλα να φαντάζεται κανείς ότι θα το κάνει, με δεδομένο το απαγορευτικό οικονομικό και πολιτικό κόστος.
Κυβερνούν οι πιστωτές τον κόσμο; Δεν θα το λέγαμε. Βραχυπρόθεσμα μπορούν να απειλήσουν με διακοπή της χρηματοδότησης. Αλλά τα πλεονάσματά τους εξαρτώνται από την προθυμία και τις δυνατότητες των άλλων να έχουν ελλείμματα.
Θα ήταν πιο εύλογο να αναγνωρίσουν όλοι ότι υπήρξε υπερβολικός δανεισμός από τους σπάταλους επειδή υπήρξε υπερβολική χρηματοδότηση από τους δήθεν σώφρονες. Όταν γίνει αντιληπτό ότι φταίνε και οι δύο πλευρές, τότε και οι δύο θα πρέπει να κάνουν τις αναγκαίες προσαρμογές. Η επιβολή μονομερούς προσαρμογής στους δανειολήπτες δεν θα αποδώσει. Όπως αποδεικνύει η μικρή Ελλάδα – και όπως είχαν ανακαλύψει οι ΗΠΑ κατά τη Μεγάλη Ύφεση – οι δανειολήπτες μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη ζημία σε όλους. Μια καλή ιδέα είναι να ανακαλύψουμε εκ νέου τα αμοιβαία συμφέροντά μας, επειγόντως, τώρα… Οι πιστωτές δεν πουλάνε στον Άρη. Βρισκόμαστε όλοι στον ίδιο πλανήτη. Να συμφωνήσουμε ώστε να συμμαζέψουμε αυτό το χάλι – τώρα αμέσως.