Η Ευρώπη πρέπει να αξιοποιήσει τον χρόνο που δανείστηκε

Μπορεί οι προσπάθειες της Ευρωζώνης για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους να υπήρξαν εκπληκτικές, ωστόσο το μόνο που πέτυχαν μέχρι στιγμής είναι να δώσουν αναβολή στη λύση. Αλλά τα γεγονότα θα επιβάλλουν σύντομα δικές τους λύσεις αν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί δεν προχωρήσουν σε πιο αποφασιστικές ενέργειες από αυτές που εξετάζουν σήμερα. Οι Ευρωπαίοι μπορούν ακόμη να αγοράσουν χρόνο – αλλά πρέπει να τον χρησιμοποιήσουν σωστά.
Η ανεπάρκεια του κύριου εργαλείου αντιμετώπισης της κρίσης – του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας που μπορεί να παράσχει δάνεια στις υπερχρεωμένες χώρες – έχει καταστεί σαφής και τις δύο φορές που υπήρξε προσφυγή σε αυτόν. Ούτε το πακέτο διάσωσης της Ιρλανδίας, ούτε το αίτημα της Πορτογαλίας για βοήθεια ηρέμησαν τις αγορές ομολόγων. Αλλά ούτε και το αρχέτυπο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού – το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την Ελλάδα με την υποστήριξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου – κατάφερε να εξασφαλίσει την επιστροφή της Αθήνας στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι αποδόσεις των ελληνικών τριετών ομολόγων σήμερα ξεπερνούν το 21%. Και ο Έλληνας Υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου αναγνωρίζει πως θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για την Ελλάδα να συγκεντρώσει από τις χρηματοπιστωτικές αγορές το 2013 τα ποσά που προβλέπονται στο πρόγραμμα του ΔΝΤ.
Υποτίθεται όμως ότι τα πράγματα δεν θα γίνονταν έτσι. Η ελληνική διάσωση και στη συνέχεια η θέσπιση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας αποσκοπούσαν να πείσουν τις αγορές ότι η Ευρωζώνη έχει εμπιστοσύνη στη δυνατότητα των υπερχρεωμένων κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας να εξυπηρετήσουν το χρέος τους. Κατά δεύτερον ότι είναι διατεθειμένη να βάλει αυτή τα χρήματα για να στηρίξει την εμπιστοσύνη της έτσι ώστε οι ιδιώτες επενδυτές να συνεχίσουν να παρέχουν δάνεια στα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας δίχως να φοβούνται για τις επενδύσεις τους.
Η προσπάθεια για την επίτευξη αυτού του στόχου αξίζει ακόμη. Τα προβλήματα της ευρωπαϊκής περιφέρειας οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στον υπερβολικό δανεισμό των κρατών. Αντανακλούν ωστόσο και τις συμπεριφορές αγέλης των χρηματοπιστωτικών αγορών. Οι επενδυτές φοβούμενοι ότι ένα κράτος δεν μπορεί να αναχρηματοδοτήσει το χρέος του με βιώσιμους όρους οδηγούν στα ύψη τις αποδόσεις και καθιστούν οι ίδιοι τους φόβους τους αληθινούς. Είναι εντελώς ανεύθυνο να επιτρέψουμε στα αγελαία χαρακτηριστικά των αγορών να ορίσουν τη λύση της κρίσης της Ευρωζώνης. Η φερεγγυότητα αποτελεί συνάρτηση του επιτοκίου – του επιτοκίου στο οποίο μια χώρα μπορεί να δανειστεί, όχι μόνο αυτού στο οποίο οι αγορές είναι πρόθυμες να της δανείσουν – που ορίζει αν το χρέος είναι βιώσιμο. Στην πραγματικότητα η Ευρωζώνη μπορεί ακόμα να διασφαλίσει την φερεγγυότητα της Ελλάδας.
Όμως οι αγορές δεν το πιστεύουν. Και την κύρια ευθύνη γι’ αυτό φέρουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες. Έχουν υπαγορεύσει το τέλος της ιστορίας αλλά όχι τα μέσα. Όταν κατατίθεντο τα κονδύλια που θα ικανοποιούσαν τις ανάγκες δανεισμού των χωρών της περιφέρειας για τα τρία επόμενα χρόνια, αν προέκυπτε ανάγκη, οι χώρες που έβαλαν τα λεφτά δεν άφησαν καμιά αμφιβολία ότι μετά το 2013 θα βάλουν λιγότερα. Ο διάδοχος μηχανισμός του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός δεν θα διαθέτει περισσότερα κονδύλια από το σημερινό μηχανισμό, κι αυτό έχει κάνει τους ιδιώτες πιστωτές να φοβούνται την επιβολή διαγραφών.
Η γαλλογερμανική συνεννόηση της Ντοβίλ σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό οδήγησε σε δραματική αύξηση των αποδόσεων των περιφερειακών ομολόγων και έβαλε την Ιρλανδία στο δρόμο της διάσωσης. Οι πρόσφατοι μεγαλόφωνοι στοχασμοί του Βερολίνου για την πιθανή αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους αντιπροσωπεύει μια δεύτερη Ντοβίλ. Και οι δύο αυτές συγκυρίες αντανακλούν την απροθυμία ή την ανικανότητα των Ευρωπαίων ηγετών να φέρουν τους επενδυτές πίσω στις αγορές των περιφερειακών ευρωπαϊκών ομολόγων, αντί να τους διώχνουν όλο και μακρύτερα
Όμως όλο αυτό μπορεί να σταματήσει. Τα σχέδια για μετά το 2013 επηρεάζουν πλέον τις αγορές κατά τρόπο που συνεχίζει να επιδεινώνει τις συνθήκες για τα τρία υπερχρεωμένα κράτη και την Ευρωζώνη μέχρις ότου οι Ευρωπαίοι πολιτικοί να αποφασίσουν πώς θα γίνει η μετάβαση στο 2013. Οι εθνικές πολιτικές έχουν εξοντώσει κάθε πιθανότητα αυξημένης δανειοδοτικής ισχύος του σημερινού ευρωπαϊκού μηχανισμού ή του μηχανισμού που θα τον αντικαταστήσει, έτσι το θέμα τώρα είναι τα διαθέσιμα κονδύλια να χρησιμοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Ποιος είναι αυτός; Καταρχήν, η προετοιμασία ενός σχεδίου Β για τη χρηματοδότηση της Ελλάδας σε περίπτωση που η χώρα δεν μπορεί να αντλήσει από τις αγορές τα κεφάλαια που προβλέπονταν για το 2012. Πρέπει να τεθεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο ευρωπαϊκός μηχανισμός θα καλύψει το κενό εφόσον η Ελλάδα συνεχίσει να εφαρμόζει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα. Δεύτερον, πρέπει να επανεξεταστεί η επιλογή της αγοράς ομολόγων από τις δευτερογενείς αγορές. Οι Γερμανοί βουλευτές υποχρέωσαν αρχικά το Βερολίνο να αποκλείσει αυτή την επιλογή για τον νέο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό. Όμως η γερμανική κυβέρνηση πρέπει να ξαναδεί το ζήτημα. Και σε κάθε περίπτωση ο σημερινός ευρωπαϊκός μηχανισμός πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αγοράζει ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά.
Ένα μεγάλο πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων, αν εκτελεστεί σωστά, μπορεί να ενθυλακώσει τις εκπτώσεις των αγορών και να μειώσει το βάρος του χρέους. Το πρόβλημα είναι να ενθαρρυνθούν οι τράπεζες να πουλήσουν: αν το κάνουν, θα υποχρεωθούν σε μια απομείωση του χαρτοφυλακίου τους. Δίχως να επιβάλλει ζημιές στους πιστωτές, η Ευρώπη μπορεί να βελτιώσει τα κίνητρα που θα έχουν οι τράπεζες να πουλήσουν τα κρατικά ομόλογα των τριών υπερχρεωμένων κρατών της περιφέρειας συνιστώντας στις εποπτικές αρχές να αποτιμήσουν – επιτέλους – τα κρατικά ομόλογα με βάση την αγοραία αξία τους στα επερχόμενα τεστ αντοχής των ευρωπαϊκών τραπεζών.
Η αγορά του περιφερειακού χρέους δεν έχει βάθος. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και λίγες αγορές μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη μείωση των αποδόσεων. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας πρέπει να παράσχει εγγυήσεις για την αγορά, σε μία ελάχιστη τιμή, βραχυπρόθεσμων ομολόγων για τις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Αυτό θα δημιουργήσει μια ασφαλή αγορά χρέους – που είναι προτιμότερη από τις μυστικές αγορές ομολόγων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Αυτές οι επιλογές μπορούν να αποδώσουν μόνο με πολλή καλή τύχη και σκληρή δουλειά. Αλλά οι Ευρωπαίοι πρέπει να δοκιμάσουν. Είναι πολύ πρόωρο να αποδεχόμαστε ένα χρεοστάσιο που οι επιπτώσεις του θα σαρώσουν την Ευρωζώνη και όχι μόνο αυτή, και θα αποτρέψουν την εφαρμογή των τόσο αναγκαίων μεταρρυθμίσεων στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει τι θέλει πριν να είναι πολύ αργά.