Όλα στο κόκκινο… Ελλάδα, Ευρώπη, Ασία, Αμερική… Η χρηματιστηριακή και τραπεζική κατρακύλα δεν είχε … στάση χτες, μετά τις ανακοινώσεις του Γ. Παπανδρέου περί διεξαγωγής δημοψηφίσματος προκειμένου να αποφανθεί ο ελληνικός λαός επί της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου. Όπως επίσης δεν είχαν όρια η επιθετικότητα, η αρνητικότητα ή, εναλλακτικά, η παγερότητα που διέγειραν οι εξαγγελίες Παπανδρέου σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες: Παρίσι, Βερολίνο, Βρυξέλλες, Μαδρίτη, Δουβλίνο… Οι απώλειες στην Αθήνα έφτασαν το 6.92%, με τις τράπεζες να χάνουν άνω του 10% και πρωταθλητές των απωλειών το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο με 16.11% και την Εθνική Τράπεζα με 14.53%. Από την υπόλοιπη Ευρώπη ο γαλλικός CAC έκλεισε με απώλειες 5.38%, ο γερμανικός DAX με απώλειες 5% και ο δείκτης FTSE 100 του Λονδίνου με πτώση 2.21%, ενώ από τις ευρωπαϊκές τράπεζες οι πρωταθλήτριες των απωλειών ήταν η γαλλική Societe Generale με 17% και η γαλλική BNP Paribas και ιταλική Intesa Sanpaolo με 14%.
Βεβαίως η πιο ανησυχητική εξέλιξη της ημέρας ήταν η άνοδος των ιταλικών σπρεντ στις 450 μονάδες βάσης – παρά τις αγορές ομολόγων στις οποίες προχώρησε η ΕΚΤ – ύψος που θεωρείται οριακό καθώς όποια χώρα το έχει πιάσει μέχρι στιγμής, πολύ σύντομα τέθηκε εκτός αγορών.
Και το κρίσιμο ερώτημα στο τέλος της ημέρας είναι γιατί οι αγορές αντέδρασαν με τέτοιο πανικό στην είδηση ότι η Ελλάδα θα διεξάγει δημοψήφισμα. Το οποίο λαμβάνει μια απάντηση εύκολη, αλλά άκρως δυσοίωνη. Προφανώς αυτό συνέβη επειδή το ελληνικό δημοψήφισμα χτυπάει τον πραγματικά πιο ‘αδύναμο κρίκο’ του συνολικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος – που είναι η απουσία λαϊκής στήριξης και νομιμότητας. Όπως έχουμε δει πολλές φορές από την έναρξη της κρίσης, οι πολιτικοί που βρίσκονται στα δύο άκρα του προβλήματος – πιστωτές και δανειολήπτες, Γερμανοί και Έλληνες – έχουν δυσκολευτεί πολύ να πείσουν το εκλογικό τους σώμα για όσα κάνουν. Και όσο η κρίση επιδεινώνονταν, τόσο οι ψηφοφόροι ένιωθαν πιο προδομένοι και γίνονταν πιο πικρόχολοι – βλέπε τις λαϊκές αντιδράσεις στις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου. Προφανώς και οι αγορές και η Ευρώπη θεωρούν ότι η κλήση του λαϊκού παράγοντα σε ένα δημοψήφισμα για να διατυπώσει ευθέως τη γνώμη του αποτελεί τον υπέρτατο κίνδυνο και τον πιο σίγουρο τρόπο να εξασφαλίσουμε ότι η συμφωνία δεν έχει αύριο.
Οι αρχές των Βρυξελλών αντέδρασαν στην προοπτική ενός δημοψηφίσματος στην Ελλάδα όπως ο κόμης Δράκουλας μπροστά σε μια πλεξίδα σκόρδα, έγραψαν εύστοχα οι Financial Times. Και βέβαια, κανείς δεν πρέπει να απορεί γι’ αυτό: η ιστορία των δημοψηφισμάτων για την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπάρξει άκρως απογοητευτική.
Ας θυμηθούμε ότι οι Ιρλανδοί και οι Δανοί έχουν απορρίψει σε πολλά δημοψηφίσματα τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Ακόμη περισσότερο, το 2005 οι Δανοί και οι Γάλλοι απέρριψαν το προτεινόμενο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Αυτά τα ‘όχι’ είχαν πραγματικά κλονίσει τότε το ευρωπαϊκό σχέδιο – που από μια άποψη δεν ανέκαμψε ποτέ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είχαμε δύο ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κλήθηκαν να ψηφίσουν επί σχετικά μετριοπαθών προτάσεων μέσα σε μια καλή οικονομική συγκυρία – κι όμως η ψήφος χάθηκε. Ας φανταστούμε τώρα ένα ελληνικό δημοψήφισμα, στο μέσο μιας βαθιάς ύφεσης, για ένα πακέτο μέτρων που υπόσχεται μόνο περαιτέρω λιτότητα και δυστυχία για 10 χρόνια, όπως επίσης και την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας της Ελλάδας… Φαντάζεται κανείς τίποτα χειρότερο; Κι αν ψηφίσουν οι Έλληνες, γιατί να μην ψηφίσουν κι οι Γερμανοί; Κι αν ψηφίσουν οι λαοί και οι συμφωνίες καταρρεύσουν, τότε τι θα κάνει η Ευρώπη;
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν ακόμη να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα. Ίσως όμως έχει έρθει η ώρα να αρχίσουν να το σκέφτονται. Γιατί με τόσο ισχυρό έλλειμμα δημοκρατίας δεν μπορούν να πάνε πολύ μακριά.