Πάνος Παναγιώτου τεχνικός αναλυτής:Στα τέλη του 2006 παρακολούθησα σε εκπομπή της ελληνικής κρατικής τηλεόρασης τον πρόεδρο των μεσιτικών γραφείων μεγάλης πόλης της Βορείου Ελλάδος να εξηγεί γιατί οι τιμές των ακινήτων θα συνέχιζαν την ανοδική τους πορεία για πάντα και γι' αυτό έπρεπε όλοι να σπεύσουν να αγοράσουν σπίτι.Η άποψη του αυτή αντανακλούσε τη γενικότερη πεποίθηση της ελληνικής κοινωνίας σε εκείνη τη φάση και όχι συμπτωματικά.
Ακούγοντας ότι έπρεπε όλοι να βιαστούν να αγοράσουν κατοικία ακόμη και ως επένδυση ώστε να κερδίσουν σίγουρα χρήματα επικοινώνησα με την εκπομπή για να στείλω μελέτες για το πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι μία επένδυση στην αγορά κατοικίας όταν γίνει στο λάθος τόπος και τη λάθος στιγμή, ιδιαίτερα αν αυτή είναι στην κορυφή μίας μεγάλης φούσκας. Η ομάδα της παρουσιάστριας παρέλαβε τις μελέτες αλλά διαπίστωσε πως ήταν απαισιόδοξες και δυσάρεστες και έτσι τις 'έθαψε' στο αρχείο της. Η εκπομπή συνέχισε να προβάλλει ανθρώπους που συμβούλευαν τον κόσμο να επενδύσει στην αγορά κατοικίας ενισχύοντας το διαμορφωθέν κλίμα το οποίο συνδέεται άμεσα με την κρίση που βιώνουμε σήμερα.
Ήδη από το 2003 είχα δημοσιεύσει αναλύσεις όπου διαπίστωνα τον κίνδυνο πολλές ευρωπαϊκές χώρες να προσπαθήσουν να ακολουθήσουν το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούσαν το διάστημα εκείνο οι ΗΠΑ, πληθωρίζοντας την αγορά κατοικίας και ελπίζοντας ότι η πραγματική ανάπτυξη θα ακολουθούσε.
Το 2006 η ελληνική αγορά κατοικίας είχε ήδη πληθωριστεί υπέρμετρα και η τότε κυβέρνηση εκμεταλλευόταν την άνοδο των τιμών κατοικίας και την ανάπτυξη του κλάδου οικοδομών για να κρύψει τη μικρή πραγματική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
Την ίδια στιγμή οι ελληνικές τράπεζες κατέκλυζαν τα ΜΜΕ με διαφημίσεις για στεγαστικά δάνεια ακολουθώντας, επίσης, το αμερικανικό μοντέλο. Τράπεζες και κλάδος κατοικίας προκάλεσαν μία πλασματική ανάπτυξη που σε συνδυασμό με τα χαμηλά πραγματικά επιτόκια μέχρι το 2005 αύξησε θεαματικά τη ρευστότητα και την κατανάλωση. Οι ελληνικές τράπεζες οργίασαν παρέχοντας καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια σε οποιονδήποτε είχε τη δυνατότητα να βάλει την υπογραφή του σε ένα κομμάτι χαρτί και αυτό προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση της κατανάλωσης και των τιμών κατοικίας.
Με τις τράπεζες να καταγράφουν το ένα κερδοφόρο τρίμηνο μετά το άλλο οι τιμές τους στη χρηματιστηριακή αγορά αυξάνονταν δημιουργώντας παράλληλα και μία χρηματιστηριακή φούσκα. Η υπέρμετρη πλασματική ανάπτυξη των τραπεζών τις μετέτρεψε σε δεύτερο ΄δημόσιο' κάνοντας μερικές απ' αυτές πολύ μεγάλες για να πέσουν σε περίπτωση κρίσης αλλά και πολύ μεγάλες για να σωθούν αν ποτέ χρειαζόταν.
Το Φεβρουάριο του 2006 σε ανάλυση στην εφημερίδα ΚΕΡΔΟΣ είχα υποστηρίξει πως ο χρηματιστηριακός τραπεζικός κλάδος της Ελλάδας ήταν ήδη υπερτιμημένος και προκαλούσε υπερτίμηση σε όλο το ελληνικό χρηματιστήριο καθώς αποτελούσε (και αποτελεί) το μεγαλύτερο τμήμα αυτού. Ο τότε υπουργός Οικονομικών κ. Αλογοσκούφης είχε προσπαθήσει να λειτουργήσει διαφορετικά απ' ότι ο πρώην Πρωθυπουργός κ. Σημίτης (όταν το 2000 είχε προβλέψει πως ο Γενικός Δείκτης θα έφτανε στις 7.500 μονάδες για να καταρρεύσει δύο χρόνια αργότερα στις 1500 μονάδες καταστρέφοντας εκατομμύρια Έλληνες) και προειδοποίησε για την υπερβολική ανατίμηση των μετοχών, χωρίς να κάνει, τίποτε, ωστόσο για να σταματήσει της γενεσιουργές αιτίες της φούσκας πριν αυτή φτάσει σε μη διαχειρίσιμα επίπεδα.
Έτσι δημιουργήθηκε μια κατάσταση όπου οι τράπεζες μοίραζαν δάνεια τα οποία διοχετεύονταν στην αγορά κατοικίας τροφοδοτώντας τον κλάδο οικοδομών ο οποίος προκαλούσε ανάπτυξη σε μια σειρά κλάδων που εξαρτώνται απ' αυτόν, αυξάνοντας την κατανάλωση και τη ρευστότητα, τμήμα της οποίας επέστρεφε στις τράπεζες για να χρησιμοποιηθεί ως βάση για την έκδοση περισσότερων δανείων, επανατροφοδοτώντας το φαύλο κύκλο της καταστροφής.
Την ίδια στιγμή η Ελλάδα γινόταν όλο και λιγότερο ανταγωνιστική και το νέο νόμισμα της, το ευρώ, χειροτέρευε πολύ τα πράγματα ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Η αδυναμία του κράτους να επιβάλλει ένα δίκαιο και έξυπνο φορολογικό σύστημα, η αποτυχία της τότε κυβέρνησης να κάνει αυτό που δεν είχε κάνει ούτε η προηγούμενη, δηλαδή να βοηθήσει τη χώρα να γίνει ανταγωνιστική μέσω διαρθρωτικών αλλαγών, η παντελής αδιαφορία των πολιτικών για τις πολλαπλές φούσκες που δημιουργούνταν και η ανευθυνότητα με την οποία λειτουργούσαν οι τράπεζες προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους, αποτέλεσαν βασικά συστατικά στοιχεία της καταστροφής που ακολούθησε.
Το 2007 αν κανείς ήθελε να απεικονίσει την ελληνική οικονομία σε τρεις λέξεις, αυτές ήταν: δημόσιο, τράπεζες & οικοδομή.
Δυστυχώς η κατάσταση αυτή δεν ήταν μόνο ελληνικό φαινόμενο, τουλάχιστον ως προς την υπέρμετρη πλασματική ανάπτυξη τραπεζών και οικοδομής, καθώς παρόμοιο με το ελληνικό μοντέλο ανάπτυξης ακολουθούσαν στο ίδιο διάστημα, μεταξύ άλλων και η Ισπανία, η Ιταλία, και η Πορτογαλία.
Στα τέλη του 2007 στο e-βιβλίο 'Πόλεμος Παρέμβασης' είχα υποστηρίξει ως δεδομένο το σπάσιμο της φούσκας ακινήτων σε αυτές τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, σημειώνοντας πως η μόνη χώρα της Ευρώπης που σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας είχε βιώσει μείωση των τιμών κατοικίας ήταν η Γερμανία, η οποία και θα μπορούσε να αντέξει με μεγαλύτερη άνεση ένα ενδεχόμενο συστημικό σοκ και να βρεθεί γρήγορα σε πλεονεκτική οικονομική, χρηματοπιστωτική και χρηματιστηριακή θέση.
Το 2006, ο όχι ακόμη ευρέως γνωστός τότε οικονομολόγος Ρουμπινί είχε αναδείξει το θέμα με ιδιαίτερα ρεαλιστικό και εύστοχο τρόπο, μιλώντας για τη δημιουργία φούσκας στις αγορές κατοικίας των παραπάνω χωρών και προβλέποντας πως εντός μιας πενταετίας, δηλαδή μέχρι το 2011, ο συνδυασμός της έλλειψης ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας, της ύπαρξης φούσκας στις χρηματιστηριακές αγορές και του ακριβού ευρώ θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα στις οικονομίες των κρατών αυτών και στην περίπτωση ενός σοκ θα μπορούσε να προκληθεί ακόμη και διάσπαση της ευρωζώνης με έξοδο τους απ' το ευρώ.
“Αν η Ιταλία δεν προχωρήσει σε διαρθρωτικές αλλαγές, μέσα σε 5 χρόνια από σήμερα αυτό (η έξοδος απ' το ευρώ) δεν είναι καθόλου απίθανο” είχε πει χαρακτηριστικά , προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα για να προβλέψει πως η Ιταλία θα μπορούσε να καταλήξει όπως η Αργεντινή και να οδηγηθεί στην πτώχευση, όπως θα μπορούσε να συμβεί και με όλες τις υπόλοιπες χώρες του Νότου.
Η συγκεκριμένη ομιλία του Ρουμπινί είχε κάνει έξαλλο τον τότε Ιταλό υπουργό Οικονομικών ο οποίος αντέδρασε έντονα στις αναφορές περί κινδύνου διάσπασης της ευρωζώνης. Όπως και με τη φούσκα κατοικίας, τη φούσκα στην αγορά δανείων και τη φούσκα στις χρηματιστηριακές αγορές, η αναφορά στα προβλήματα της ευρωζώνης και στο ενδεχόμενο κάποια στιγμή να αυτή απειληθεί με διάσπαση θεωρήθηκε ταμπού. Όταν όλα φαίνονται ότι πηγαίνουν καλά κανείς δε θέλει να είναι αυτός που θα χαλάσει το πάρτι.
Όμως, η αλήθεια είναι πως το σπάσιμο της φούσκας του χρηματιστηρίου το 2000 στην Ελλάδα και η υιοθέτηση του ευρώ χωρίς η Ελλάδα να είναι έτοιμη, καθόρισαν την επόμενη δεκαετία για τη χώρα και προλείαναν το έδαφος για τη στροφή στη λύση του υπερβολικού δανεισμού και της τροφοδότησης νέων φουσκών προκειμένου να επιτευχθεί ανάπτυξη. Η ένταξη της χώρας στην ευρωζώνη χωρίς προετοιμασία της προκάλεσε γιγαντιαία προβλήματα, παρόλο που ακόμη και σήμερα κανείς δε θέλει να το παραδεχτεί και ο σημερινός Πρωθυπουργός κύριος Λουκάς Παπαδήμος έχει το δικό του μερίδιο της ευθύνης γι' αυτό. Είναι ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς την έκθεση την οποία συνέταξε ο ίδιος το 2001 σχετικά με την ελληνική οικονομία και την υιοθέτηση του ευρώ.
Αν ο κύριος Παπαδήμος δε γνώριζε για τις αλχημείες της τότε κυβέρνησης τότε έχει ευθύνη γιατί εκθέσεις του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα 'greek statistics' υπήρχαν από το 1996. Αν πάλι γνώριζε, τότε η ευθύνη του είναι ακόμη μεγαλύτερη. Όπως και να έχει ευθύνη έχει και για τη σιωπή του τα επόμενα χρόνια όταν έβλεπε πως η επιλογή του ευρώ ήταν απολύτως ακατάλληλη για την αδύναμη και προβληματική ελληνική οικονομία. Ευθύνη, όμως, έχει και σήμερα που δεν εξηγεί τους λόγους που η χώρα έφτασε ως εδώ ώστε να αναδείξει το τί πρέπει πράγματι να συμβεί για να προχωρήσει.
Τη δική τους ευθύνη, όμως, έχουν και οι ελληνικές τράπεζες για τη 'συνεργασία' τους με το κράτος με τρόπο που δε λάμβανε πάντα υπόψη του το συμφέρον της χώρας και για την πολιτική παροχής δανείων που ακολούθησαν προκαλώντας μία φούσκα ρευστότητας η οποία επέτρεψε τη συγκάλυψη των διαρθρωτικών προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας.
Φτάνοντας στο πολύ πρόσφατο παρελθόν η πραγματικότητα είναι πως η κυβέρνηση Παπανδρέου προχώρησε σε 'διαρθρωτικές αλλαγές' με το πιστόλι στον κρόταφο χωρίς να γνωρίζει τί πράττει και γιατί, με αλλοπρόσαλλες και αλληλοσυγκρουόμενες πολιτικές οι οποίες τελικά δεν απέτρεψαν τίποτε απ΄ αυτά που ο Πρωθυπουργός υποσχέθηκε πως θα απέτρεπε πάση θυσία και που οδήγησαν τη χώρα σε μία καταστροφική κατάσταση. Χαρακτηριστικό των πραγματικών προθέσεων της κυβέρνησης για την ελληνική οικονομία, προ ΔΝΤ εποχής, είναι εμπιστευτικό έγγραφο που δημοσιεύει το XrimaNews.gr από τα Wikileaks το οποίο δείχνει πως στα τέλη του Φεβρουαρίου του 2010, η κυβέρνηση προετοίμαζε την αύξηση (!) κατά 1,5% των συντάξεων μέχρι 2.000 ευρώ.
Τέλος και ερχόμενοι στο σήμερα η αλήθεια είναι πως ο νέος Πρωθυπουργός, κατά πάσα πιθανότητα, δε μπορεί να σώσει την Ελλάδα για μία πλειάδα λόγων, μεταξύ των οποίων ότι στη συμφωνία της 26ης-27ης Οκτωβρίου δε βρίσκεται η λύση του ελληνικού προβλήματος αλλά μόνο η επόμενη δόση του δανείου που χρειάζεται η χώρα για να μην πτωχεύσει άμεσα.
Είναι, πια, καιρός να μιλήσουμε όχι αισιόδοξα, ούτε απαισιόδοξα αλλά ρεαλιστικά, σπάζοντας ταμπού που μας κόστισαν πολύ ακριβά και παραθέτοντας όσα στοιχεία έχουμε στη διάθεση μας τα οποία μπορούν να φωτίσουν την πραγματικότητα με τρόπο διαφορετικό απ' αυτόν που έντεχνα κάνουν ως σκηνοθέτες οι πολιτικοί. Πρέπει να σπάσουν τα ταμπού και να δούμε τις προοπτικές και τις επιλογές μας κατάματα. Βρισκόμαστε στο τελευταίο στάδιο πριν την έκρηξη μίας βόμβας που μπορεί να διαλύσει την Ελλάδα για τα επόμενα 10 με 20 χρόνια και όμως, ακόμη και μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο έχουμε μία μεγάλη ευκαιρία να αλλάξουμε την πορεία της χώρας προς το καλύτερο, αποφεύγοντας το χειρότερο.
Και αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι αφού δούμε τις ευθύνες όλων κατάματα, τις δικές μας, των πολιτικών, των τραπεζών, της Γερμανίας, της Γαλλίας, της ΕΚΤ, του ΔΝΤ και όσων είναι συνυπεύθυνοι για τη θέση στην οποία βρίσκεται η χώρα και αφού κατανοήσουμε γιατί θέλουμε και δικαιούμαστε να αλλάξουμε πορεία, να προετοιμαστούμε για τη σημαντικότερη διαπραγμάτευση που θα έχει κάνει η χώρα εν καιρώ ειρήνης, αυτήν στην οποία θα ζητήσουμε είτε ουσιαστική βοήθεια, επιτέλους, από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω μηχανισμών που μέχρι τώρα αρνείται να θέσει σε εφαρμογή είτε τη διαγραφή ενός πολύ μεγάλου μέρους του χρέους μας ώστε να αποδεχτούμε μέσα από διαρθρωτικές αλλαγές και νοικοκυρεμένη οικονομική πολιτική να σηκώσουμε το βάρος του ευρώ που μας αναλογεί. Ειδάλλως, θα πρέπει να προχωρήσουμε στην έξοδο μας απ' αυτό, παραμένοντας μεν στην Ευρώπη αλλά πληρώνοντας τα δύο τρίτα του χρέους μας σε δραχμές, εκμεταλλευόμενοι το νομικό καθεστώς που διέπει τα ελληνικά ομόλογα προκειμένου να προστατεύσουμε τη χώρα απ' την απόλυτη καταστροφή.
Στη συνέχεια με την ίδια αποφασιστικότητα και τον ίδιο ρεαλισμό θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε για πρώτη φορά στις διαρθρωτικές αλλαγές που επιβάλλεται, απαλλαγμένοι από ένα χρέος για το οποίο ευθυνόμαστε τόσο όσο αυτοί που εν γνώσει τους μας χρησιμοποίησαν και μας εκμεταλλεύτηκαν και γι' αυτό το λόγο είναι δίκαιο να πληρώσουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης.