Μετά από 7 ολόκληρα χρόνια αδιατάρακτης ενέργειας και αισιοδοξίας, ακολούθησε η πτώση. Η έλευση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης που εξελίχθηκε σε κρίση της Ευρωζώνης οδήγησε τον Ισπανό πρωθυπουργό Χοσέ Λουίς Θαπατέρο σε ταπεινωτική ήττα. Στις τοπικές και περιφερειακές εκλογές που έγιναν στην Ισπανία την περασμένη Κυριακή, οι Σοσιαλιστές του Θαπατέρο συνετρίβησαν και το κόμμα του αναμένεται να χάσει την διακυβέρνηση της χώρας στις γενικές εκλογές που θα γίνουν μέσα στους επόμενους 10 μήνες.«Κατά κανόνα κερδίζαμε και ξέρουμε πώς να κερδίζουμε. Ξέρουμε επίσης και πώς να χάνουμε», δήλωσε ο Θαπατέρο τη Δευτέρα φανερά πτοημένος, αναγνωρίζοντας τη συντριβή του κόμματός του στις τοπικές εκλογές. Επρόκειτο άλλωστε για τη μεγαλύτερη συντριβή των Σοσιαλιστών από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ισπανία που έγινε κατά τη δεκαετία του 1970.
Εντός και εκτός χώρας, η πολιτική αναταραχή και η εκλογική ανατροπή στην Ισπανία γίνεται αντιληπτή ως το πιο πρόσφατο σύμπτωμα της σοβαρότατης οικονομικής ύφεσης που αντιμετωπίζει η χώρα, όχι σαν απλή αποδοκιμασία του κόμματος που ασκούσε τη διακυβέρνηση. Γιατί υπάρχει μια νέα, εξαιρετικά ανησυχητική πραγματικότητα για τη μεγάλη χώρα της Ιβηρικής. Μετά από 15 χρόνια υψηλής ανάπτυξης και υπεραπόδοσης έναντι της Γερμανίας, εδώ και 2 χρόνια η Ισπανία πάει από το κακό στο χειρότερο.
Επί 15 χρόνια η Ισπανία ήταν ο μπροστάρης της Ευρώπης προσελκύοντας 5 εκατομμύρια μετανάστες και πολλά δισεκατομμύρια ευρώ ξένων πιστώσεων για τον κατασκευαστικό και χρηματοπιστωτικό της κλάδο – ροές που σήμερα φαίνεται ότι τροφοδότησαν μια φούσκα. Πολλοί εξωτερικοί παρατηρητές τη θεωρούν σήμερα ως το επόμενο ντόμινο της Ευρωζώνης: το πλέον ευάλωτο κράτος μέλος της σε ενδεχόμενη ανακοπή του διεθνούς δανεισμού που ίσως ακολουθήσει την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία στην αναζήτηση ευρωπαϊκής διάσωσης. Η γαλλική Natixis έγινε την περασμένη εβδομάδα η τελευταία επενδυτική τράπεζα που παρήγγειλε μια έρευνα για το αν υπάρχει περίπτωση η Ισπανία να εγκαταλείψει το ευρώ και για τι μπορεί να ακολουθήσει.
Στην ίδια την Ισπανία, η αυτοπεποίθηση του κόσμου έχει σαρωθεί από την επιφυλακτικότητα των διεθνών αγορών και από την κατάρρευση της φούσκας των ακινήτων το 2007. Ακούει κανείς ακόμα και ευφυείς τραπεζίτες και επιχειρηματίες να ανακαλύπτουν αγγλοσαξονικές και γερμανικές συνωμοσίες πίσω από κάθε υποβάθμιση της αξίας των ισπανικών κρατικών τίτλων.
Όχι βεβαίως ότι όλοι αυτοί θα επωφεληθούν μακροπρόθεσμα από μια μείζονα οικονομική κάμψη της Ισπανίας. Η ενδεχόμενη διάσωση της τέταρτης σε μέγεθος οικονομίας της Ευρωζώνης θα εξαντλήσει πλήρως τους πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα μετατραπεί σε σοβαρές πιέσεις για τις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες που χρηματοδότησαν την ταχεία ισπανική ανάπτυξη τις 2 προηγούμενες δεκαετίες.
Ο απλός επισκέπτης – ο τουρίστας που κάνει τις βόλτες του στο κέντρο της Μαδρίτης – μπορεί να θεωρήσει ότι όσα συμβαίνουν τα τελευταία 2 χρόνια επιβεβαιώνουν εκείνους που υποστηρίζουν ότι η Ισπανία είναι αδύναμη οικονομικά και εύθραυστη πολιτικά, άρα αποτελεί ένα ακόμη μέλος των PIGS που προκαλούν πιέσεις στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Ιδίως αν εστιάσει στους χιλιάδες Ισπανούς νέους που μια βδομάδα πριν τις εκλογές οργανώθηκαν μέσω των κοινωνικών δικτύων και, ακολουθώντας το παράδειγμα των νεαρών Αράβων, κατέλαβαν τις πλατείες της χώρας τους για να διαμαρτυρηθούν για την υψηλή ανεργία και την κυριαρχία των Σοσιαλιστών και του Λαϊκού Κόμματος στην πολιτική σκηνή. Κι έμειναν εκεί επί δύο εβδομάδες, μέχρι που η αστυνομία τους έδιωξε βίαια χρησιμοποιώντας λαστιχένιες σφαίρες.
Οι αυτοαποκαλούμενοι Indignados (Αγανακτισμένοι) είναι κυρίως φοιτητές και άνεργοι νέοι των 20 και βάλε κι έχουν κάθε λόγο να διαμαρτύρονται. Η πολιτική σκηνή της ισπανικής περιφέρειας είναι κοιτίδα διαφθοράς και περισσότεροι από 100 υποψήφιοι – εκ των οποίων πολλοί επανεξελέγησαν με αυξημένη πλειοψηφία – είναι στο στόχαστρο εισαγγελικών ερευνών και δικαστικών διαδικασίων για εγκλήματα διαφθοράς. Με την ανεργία να βρίσκεται στο 21%, δηλαδή να είναι διπλάσια του μέσου όρου της Ευρωζώνης, 5 εκατομμύρια Ισπανοί δεν έχουν δουλειά. Και για τους νέους έως 24 χρόνων, το ποσοστό είναι 45%. Για μεγάλη μερίδα του ισπανικού τύπου, το μόνο όντως εντυπωσιακό των κινητοποιήσεων των νέων της Ισπανίας είναι ότι άργησαν πάρα πολύ.
Είναι ωστόσο λάθος να συμπεράνει κανείς ότι η ισπανική οικονομία είναι τόσο αδύναμη όσο η ελληνική και η πορτογαλική ή ότι οι τράπεζες της Ισπανίας είναι φορτωμένες με τόσο τοξικό χρέος όπως της Ιρλανδίας, ή ακόμη ότι το ισπανικό πολιτικό σύστημα είναι επικίνδυνα ασταθές. Δεν είναι τυχαίο ό,τι χωρίς εξαιρέσεις οι νέοι διαδηλωτές της Ισπανίας είναι ειρηνικοί κι έχουν χιούμορ. Και ότι δεν διαθέτουν ένα ξεκάθαρο πολιτικό στόχο που να μοιάζει είτε με τα αιτήματα πτώσης των δικτατοριών και αποκατάστασης της δημοκρατίας του αραβικού κόσμου είτε με την μαζική οργή των Ελλήνων πολιτών απέναντι στο Κοινοβούλιο (‘Κλέφτες!’) και την απόρριψη του ευρωπαϊκού μνημονίου. Την περασμένη βδομάδα ο νέος κόσμος που είχε καταλάβει την Πουέρτα ντελ Σολ της Μαδρίτης και την Πλάθα Καταλούνια της Βαρκελώνης στήνοντας σκηνές και εγκαταστάσεις, έγραφε πολιτικά μανιφέστο και προσυπέγραφε αιτήματα που έμοιαζαν περισσότερο με εκείνα της εναλλακτικής Κάμντεν Μάρκετ του Λονδίνου παρά με της πλατείας Ταχρίρ του Κάιρου. Ο λόγος στις αφίσες και τα πανό στρέφονταν ενάντια στην κατάχρηση των ζώων, τους τραπεζίτες, τον Τζορτζ Σόρος, τον ρατσισμό, το σεξισμό και τον έλεγχο της μετανάστευσης. Η βελτίωση της εκπαίδευσης, η επανάσταση, οι τέχνες, η ανακύκλωση, τα βιολογικά τρόφιμα, η ηλιακή ενέργεια και η πολιτική μεταρρύθμιση ήταν τα κεντρικά θέματα. Δεν ήταν σαφές τι θέλουν οι νέοι Ισπανοί.
«Το βασικό θέμα είναι ότι είμαστε δυσαρεστημένοι και αγανακτισμένοι με το σύστημα», λέει η 23χρονη Άννα Γκονζάλες, μια φοιτήτρια της σχολής Καλών Τεχνών που δουλεύει σε ένα καφέ. Η ίδια τάσσεται υπέρ μιας εκλογικής μεταρρύθμισης που θα ενισχύσει την αντιπροσώπευση των μικρότερων κομμάτων. Αλλά ως προς το πώς οι διαδηλωτές θα μπορέσουν να πετύχουν τους στόχους τους απαντά: «Δεν γνωρίζουμε».
Για το Λαϊκό Κόμμα – το κόμμα της κεντροδεξιάς που αποτέλεσε το μέγα νικητή των περιφερειακών εκλογών – το κύριο πρόβλημα δεν έχει να κάνει με κάποια διαρθρωτικά προβλήματα της Ισπανίας αλλά με την ανικανότητα της κυβέρνησης Θαπατέρο. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις ο ηγέτης του Μαριάνο Ραχόι θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός. Και οι εκλογές – εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους της νίκης της δεξιάς και των ισχυρών διαιρέσεων μεταξύ των ηττημένων Σοσιαλιστών – αναμένεται να γίνουν πρόωρα, πιθανότατα το προσεχές φθινόπωρο.
Κύκλοι τραπεζιτών, επιχειρηματιών και οικονομολόγων καταλογίζουν αρνητικά στον Ισπανό πρωθυπουργό Χοσέ Λουίς Θαπατέρο ότι αναγνώρισε με καθυστέρηση τη σοβαρότητα της κρίσης αλλά του πιστώνουν θετικά ότι όταν επιτέλους την αναγνώρισε, προχώρησε στην υιοθέτηση σοβαρών μέτρων για τη μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων και την αποκατάσταση του κύρους της Ισπανίας στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
«Με τα ταμεία άδεια, ο κόσμος έπαψε να εμπιστεύεται το νεραϊδόκοσμο του Θαπατέρο», λέει ο Μανουέλ Αρίας Μαλντονάντο του Πανεπιστημίου της Μάλαγα, παραπέμποντας στην προσωπική και ιδεολογική αποστροφή του Ισπανού πρωθυπουργού προς τις πολιτικές δημοσιονομικών περικοπών τις οποίες – τελικά – ακολούθησε. «Η διακυβέρνηση από τη Μαδρίτη ενάντια στις περιφέρειες και τους δήμους είναι δύσκολη. Το σημερινό καθεστώς σημαίνει παράλυση», καταλήγει.
Ελάχιστα όμως περιμένουν οι Ισπανοί οικονομολόγοι και από την αλλαγή διακυβέρνησης, με την ανάληψη της εξουσίας από το Λαϊκό Κόμμα. Κατά τις εκτιμήσεις τους, ίσως το Λαϊκό Κόμμα να πετύχει καλύτερο δημοσιονομικό έλεγχο των περιφερειακών προϋπολογισμών, να προχωρήσει σε πιο ριζοσπαστικά διαρθρωτικά μέτρα στην αγορά απασχόλησης και άλλα μέτρα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας – και με αυτό τον τρόπο να χτίσει πάνω σε οικονομικές επιδόσεις που δεν είναι τόσο γκρίζες όσο τείνουν να τις θεωρούν οι επενδυτές των αγορών ομολόγων και να εκμεταλλευτεί ένα δημοκρατικό σύστημα που είναι πιο σταθερό απ’ όσο δείχνουν οι διαμαρτυρίες των Indignados.
Το σημαντικότερο ίσως για την Ισπανία είναι ότι στα χρόνια της κρίσης κατάφερε να μειώσει την εξάρτησή της από τις ξένες πιστώσεις, μέσα από την περικοπή κατά το μισό του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών της. Οι ισπανικές πολυεθνικές του χρηματοπιστωτικού τομέα, της ενέργειας και των υποδομών επεκτάθηκαν στη Λατινική Αμερική και αλλού, οι εξαγωγές αυξήθηκαν και ο τουρισμός αναμένεται να επωφεληθεί φέτος από την αναταραχή στους ανταγωνιστικούς προορισμούς της Βόρειας Αφρικής.
«Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση καταφέρει να ελέγξει την κρίση – κυρίως τα ζητήματα του νομίσματος και της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους – η Ισπανία θα επιβιώσει», λέει ο καθηγητής Αρίας. «Θα είναι μια αργή διαδικασία αλλά η Ισπανία θα επιβιώσει».