Πριν 50 χρόνια, όταν το ευρωπαϊκό σχέδιο ήταν στα πρώτα του βήματα και κυοφορούσε ελπίδες, ο νεαρός Ζαν Κλοντ Τρισέ δούλευε σε ανθρακωρυχείο. Πολλά χρόνια αργότερα περιέγραψε πώς ‘κατέβαινε αρκετές εκατοντάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, μέσα σε στενές στοές με πλάτος μόλις 90 εκατοστά και σέρνονταν ανάμεσα στα υποστηλώματα με τη βοήθεια μιας αξίνας’. Η εμπειρία αυτή οδήγησε τον 18χρονο τότε Τρισέ να στραφεί στην γαλλική αριστερά. Σε μια πολύ μεταγενέστερη συνέντευξή του με την Αν Σινκλέρ, σημερινή κυρία Στρος Καν, ο Τρισέ θυμούνταν τον κλειστοφοβικό κίνδυνο του ορυχείου σαν ‘μια πολύ - πολύ δυνατή εμπειρία’. Σήμερα ο κ. Τρισέ πλησιάζει στο τέλος της θητείας του στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το γραφείο του που βρίσκεται στην κορυφή του διάσημου Eurotower της Φρανκφούρτης είναι πολλούς κόσμους μακριά από το σκοτεινό ορυχείο της νεότητάς του. Σήμερα είναι πετυχημένος και λαμπερός. Σήμερα έχει στραφεί προς τα δεξιά. Και σίγουρα θα ξανάνιωσε τον υπόγειο τρόμο της νεότητας του την περασμένη βδομάδα, που επαπειλείτο η κατάρρευση της Ευρωζώνης πάνω στο κεφάλι του.
Η διαφορά αυτή τη φορά είναι ότι η αντίδρασή του στον κίνδυνο δεν αφορά μόνο τον ίδιο. Από την αντίδραση του κ. Τρισέ στην κρίση χρέους της Ευρωζώνης θα εξαρτηθεί το μέλλον της Ευρώπης και οι εταίροι του Ευρωπαίοι ηγέτες το κατάλαβαν πολύ καλά αυτή την εβδομάδα κι έβγαλαν έναν στεναγμό ανακούφισης όταν επιτέλους έκανε πίσω από τη μέχρι στιγμής άκαμπτη αντίθεσή του σε μια συμφωνία που ουσιαστικά επιτρέπει στην Ελλάδα να χρεοκοπήσει.
Η συμφωνία της περασμένης Πέμπτης οδήγησε σε ένα νέο σχέδιο για τη διάσωση της Ελλάδας, όχι όμως και σε ένα αξιόπιστο σχέδιο για να σταματήσει η μόλυνση προς τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. Για να δώσουν επιτέλους στην Ελλάδα λίγο χρόνο να ανασάνει, οι Ευρωπαίοι ηγέτες ζήτησαν από τους ιδιώτες πιστωτές να επιλέξουν ανάμεσα σε τέσσερις ελάχιστα ελκυστικές επιλογές, ορισμένες εκ των οποίων προβλέπουν ότι θα περιμένουν δεκαετίες για να ξαναπάρουν τα χρήματά τους. Παρά τις άφθονες και κατηγορηματικές διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου, οι πιστωτές των άλλων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ξέρουν πολύ καλά πλέον ότι μπορεί να τύχουν και αυτοί της ίδιας αντιμετώπισης.
Παρά τις προηγούμενες αμφιβολίες του Ζαν Κλοντ Τρισέ σχετικά με τη συμφωνία, δεν υπάρχει κανένα μυστήριο σχετικά με το τι πρέπει να γίνει μεσοπρόθεσμα. Η Ιταλία και η Ισπανία που οι οικονομίες τους απειλούνται από τον ιό που έπληξε την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, πρέπει να παραμείνουν φερέγγυες με κάθε κόστος. Για να μπορέσουν όμως να παραμείνουν φερέγγυες θα πρέπει οι επενδυτές να επιλέξουν να συνεχίσουν να τις δανείζουν με εύλογα επιτόκια. Αλλά τώρα που οι επενδυτές της Ελλάδας υποχρεώνονται να δεχτούν κάποιες ζημιές, τα επιτόκια σίγουρα θα αρχίσουν να αντανακλούν τον κίνδυνο ανάλογων αναδιαρθρώσεων. Προκειμένου να αποτραπεί η πτώση της Ιταλίας και της Ισπανίας από την αυτο-εκπληρούμενη απώλεια εμπιστοσύνης, οι δύο χώρες πρέπει να προστατευτούν.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δείχνουν πλέον να καταλαβαίνουν τι πρέπει να κάνουν. Αλλά δεν έχουν τα πολιτικά περιθώρια να το κάνουν. Την Πέμπτη υποσχέθηκαν ότι θα επιτρέψουν στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας να παρέχει προληπτικό δανεισμό σε κράτη που δεν συμμετέχουν σε επίσημα προγράμματα – δηλαδή στην Ιταλία και στην Ισπανία. Αλλά το ανακοινωθέν της συνόδου αναφέρονταν δυσοίωνα σε ‘όρους’ που πρέπει να πληρούν οι δανειολήπτες, ενώ παράλληλα δεν υπήρξε καμία συμφωνία για αύξηση των κονδυλίων του ευρωπαϊκού μηχανισμό. Με δυο λόγια, θα λέγαμε ότι η συμφωνία ήρθε πολύ αργά και είναι πολύ μικρή.
Οι μηχανισμοί των Βρυξελλών θα εξακολουθήσουν να παλεύουν την κατάσταση με τους δικούς τους ρυθμούς, ενώ το επενδυτικό συναίσθημα θα αλλάζει ταχύτατα. Όλα αυτά μας φέρνουν ξανά πίσω στον Ζαν Κλοντ Τρισέ. Ακόμη και πριν αναλάβει την ηγεσία της ΕΚΤ, ο κ. Τρισέ συνήθιζε να πιέζει από τη διοίκηση της γαλλικής κεντρικής τράπεζας ζητώντας την ενίσχυση της νομισματικής ένωσης. Κατόπιν, επέμεινε ιδιαίτερα στην ασυμμετρία ανάμεσα στη φιλοδοξία του ενιαίου νομίσματος και την έλλειψη μιας ενιαίας δημοσιονομικής αρχής, υπαινισσόμενος ότι η ανωριμότητα της συνομοσπονδίας της Ευρώπης ήταν εν μέρει υπεύθυνη για την κρίση. Η ενεχόμενη σύγκριση με την ισχυρή κεντρική κυβέρνηση των ΗΠΑ ήταν σαφής. Κι όμως, κατά ένα παράδοξο τρόπο ο κ. Τρισέ απορρίπτει το πραγματικό δίδαγμα από την Αμερική.
Η αλήθεια είναι ότι ακόμα και στην Αμερική η χρηματοδότηση της κρίσης έγινε πρωτίστως από την κεντρική τράπεζα. Στις σκοτεινές μέρες που ακολούθησαν την κατάρρευση των Lehman, ο Υπουργός Οικονομικών Χανκ Πόλσον ικέτευε το Κογκρέσο για κεφάλαια διάσωσης ύψους 700 δις δολαρίων. Τελικά το Κογκρέσο που έκανε το χατίρι – όχι όμως χωρίς να απορρίψει την πρώτη φορά το αίτημά του και να μεσολαβήσει ο πανικός των αγορών. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση πάντως η παρέμβαση του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών υπήρξε πολύ μικρότερη από την παρέμβαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Η FED έριξε στις αγορές 3,300 δις δολάρια. Απ’ ό,τι φαίνεται λοιπόν ο καλύτερος δανειστής εσχάτου καταφυγίου είναι στην πραγματικότητα ο παραδοσιακός δανειστής εσχάτου καταφυγίου. Οι κεντρικές τράπεζες δεν είναι υποχρεωμένες να παλεύουν για να πείσουν τα βραδυκίνητα κοινοβούλια, αντιθέτως τυπώνουν χρήμα. Και η ευθύνη τους για την οικονομική σταθερότητα είναι εξίσου σημαντική με την ευθύνη τους για την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Στην πραγματικότητα οι Ευρωπαίοι που κοιτάζουν ζηλόφθονα προς την κατεύθυνση των ΗΠΑ δεν πρέπει να ξεχνούν πως η εγκαθίδρυση της FED, το 1913, είχε σαν κεντρικό στόχο την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους.
Αν η ΕΚΤ του κ. Τρισέ όντως ακολουθήσει το παράδειγμα της FED, ο φράχτης ασφαλείας για την Ισπανία και την Ιταλία μπορεί να χτιστεί μέσα σε μια στιγμή. Πρέπει απλά ο πρόεδρος της ΕΚΤ να δηλώσει έτοιμος να αγοράσει κρατικά ομόλογα που θα εκδώσουν αυτές οι δύο χώρες. Το συνολικό καθαρό δημόσιο χρέος της Ιταλίας και της Ισπανίας φτάνει στα 2,200 δις ευρώ. Ο κ. Τρισέ θα μπορούσε κάλλιστα να υποσχεθεί ότι θα το αγοράσει όλο.
Βέβαια οι κεντρικές τράπεζες, και ιδίως οι νεαρές κεντρικές τράπεζες δεν αρέσκονται να αναλαμβάνουν τέτοιους κινδύνους. Η αγορά ομολόγων θα επιτρέψει στις ανεύθυνες κυβερνήσεις να βγουν από την πρέσα, ενώ δεν αποκλείεται να τροφοδοτήσει πληθωριστικούς φόβους – αν και αστήρικτους. Ο κ. Τρισέ μέχρι στιγμής δεν θέλησε να αναλάβει την ηγεσία αντιμετώπισης της κρίσης. Αλλά το δίδαγμα από τον πολιτικό ίλιγγο της Ευρώπης είναι ότι μπορεί σύντομα να ξεμείνει από επιλογές. Ορισμένες φορές οι συγκυρίες των σκοτεινών κινδύνων οδηγούν σε αλλαγή των ιδεών – προς τον σοσιαλισμό ή αυτή τη φορά σε κάτι πιο εποικοδομητικό.