Η παγκόσμια κοινότητα ζητά από την Ευρωζώνη να αναλάβει δράση, να κάνει κάτι που θα εντυπωσιάσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές, να βγάλει από το μανίκι της ένα ‘μεγάλο μπαζούκα’, όπως το έθεσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον. Οι βασικές συστάσεις των εκτός Ευρώπης προς τους Ευρωπαίους περιλαμβάνουν την αύξηση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ένα πρόγραμμα πληθωρισμού του χρέους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, βοηθητικούς διακανονισμούς από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την ανακεφαλαίωση των ευρωπαϊκών τραπεζών και μια πλήρη λύση, εδώ και τώρα, στο πρόβλημα του ελληνικού χρέους. Ό,τι κι αν κάνετε, κάντε το τώρα και δώστε του μεγάλες διαστάσεις, λένε όλοι στους ηγέτες της Ευρωζώνης.Όμως αυτή η συμβουλή τους δεν πρόκειται να βοηθήσει κι αν η Ευρώπη την ακολουθήσει θα πάει σε επιδείνωση της κρίσης. Το διακύβευμα αφορά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ένα ‘μεγάλο μπαζούκα’, δίχως μια παράλληλη δέσμευση των Ευρωπαίων στη δημοσιονομική ένωση σε κάποιο απώτερο μέλλον, θα λειτουργήσει άκρως αποσταθεροποιητικά.
Όταν έγινε ο σχεδιασμός του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας κι έκλεισαν οι επ’ αυτού συμφωνίες τον περασμένο Μάιο, υποτίθεται ότι θα ήταν το ‘μεγάλο μπαζούκα’. Μια στρατηγική σοκ και δέους, όπως την είχε αποκαλέσει κάποιος αναλυτής. Να όμως που ο ευρωπαϊκός μηχανισμός επιδείνωσε την κρίση. Το βασικό πρόβλημα του μηχανισμού είναι ότι το κάθε κράτος παρέχει εγγυήσεις για τα άλλα σε ένα παιχνίδι ντόμινο. Οι εγγυήσεις της Ιταλίας αντιπροσωπεύουν το 18% του συστήματος. Αλλά αυτό το 18% δεν διαθέτει αξιοπιστία. Η Ιταλία δυσκολεύεται να αποπληρώσει το δικό της χρέος, πώς θα αποπληρώσει τις εγγυήσεις κάποιου άλλου κράτους; Η Γαλλία βρίσκεται μεν σε καλύτερη κατάσταση αλλά και οι δικές της εγγυήσεις προς την Ιταλία στερούνται αξιοπιστίας. Και το ίδιο συμβαίνει με τις γερμανικές εγγυήσεις προς τη Γαλλία. Αν ακολουθήσεις τη γραμμή έως το τέλος, δεν υπάρχει εκείνος που θα στηρίξει εν τέλει το όλο σύστημα.
Γι’ αυτό αν διπλασιάσεις ή τριπλασιάσεις το μέγεθος του ευρωπαϊκού μηχανισμού δίχως να αλλάξεις τη βασική δομή του, το μόνο που επιτυγχάνεις είναι να διπλασιάσεις και να τριπλασιάσεις την έλλειψη αξιοπιστίας σου. Αν θέλεις πράγματι να αυξήσεις το μέγεθος του μηχανισμού δίχως να καταστρέψεις την αξιοπιστία του, έχεις δύο επιλογές: είτε θα τον στηρίξεις στις απεριόριστες εγγυήσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το μόνο όργανο της Ευρωζώνης που είναι σε θέση να δώσει παρόμοιες δεσμεύσεις, είτε θα πρέπει να αλλάξεις το νομικό καθεστώς του ευρωπαϊκού μηχανισμού μέσα από την υιοθέτηση κοινών εγγυήσεων. Αυτό σημαίνει πως τα κράτη μέλη συμφωνούν να εγγυηθούν από κοινού το ένα το χρέους του άλλου. Οι δύο αυτές επιλογές σε τελική ανάλυση σημαίνουν το ίδιο πράγμα. Το παθητικό του συστήματος μοιράζεται κοινά σε όλους τους συμμετέχοντες. Αν θέλεις να ενοχλήσεις και κάποιους, μπορείς να αποκαλέσεις αυτό τον τύπο μηχανισμού ευρωομόλογο.
Η πλάνη των εθνικών εγγυήσεων αφορά και την ανακεφαλαίωση του τραπεζικού τομέα. Είναι σωστή η απόφαση για καθολική αύξηση των κεφαλαιακών απαιτήσεων σε όλες τις τράπεζες της Ευρωζώνης. Αλλά αν δώσουν τα χρήματα τα κράτη μέλη ο συνολικός κίνδυνος του συστήματος παραμένει ίδιος. Αυτό θα συμβεί και στην περίπτωση που ο ευρωπαϊκός μηχανισμός αναλάβει να αναδιαρθρώσει τα κεφάλαια των τραπεζών επειδή το τελικό παθητικό του επιβαρύνει τα κράτη μέλη. Η καλύτερη επιλογή για την διαχείριση της ανακεφαλαίωσης των τραπεζών θα ήταν να γίνει μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, επειδή έχει απεριόριστη πρόσβαση στη χρηματοδότηση της ΕΚΤ. Πάλι θα χρειαζόταν κάποια μορφή κοινών εγγυήσεων ή ένας μηχανισμός διάσωσης της ΕΚΤ χωρίς περιορισμούς. Και οι δύο αυτές επιλογές όμως αποκλείονται από τη σημερινή ευρωπαϊκή νομοθεσία και απαιτούν αλλαγές σε βάθος στα εθνικά συντάγματα και τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Αλλά δεν μιλάμε πλέον για ένα ‘μεγάλο μπαζούκα’, αλλά για τις μεγαλύτερες πολιτικές αλλαγές στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Αν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επρόκειτο να συμφωνήσει σε μια διαδικασία τριών σταδίων για μια δημοσιονομική ένωση ως το 2025 η προσέγγιση του ‘μεγάλου μπαζούκα’ θα μπορούσε να αποδώσει. Η προοπτική των κοινών εγγυήσεων και ενός κοινού Υπουργείου Οικονομικών της Ευρωζώνης σε βάθος χρόνου θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο για μια προσωρινή στήριξη απεριόριστου μεγέθους σήμερα.
Αλλά δίχως καμία προοπτική δημοσιονομικής ένωσης, κάθε αύξηση του μεγέθους των εθνικών παθητικών είναι πολιτικά και οικονομικά μη βιώσιμη. Ας δούμε απλά τι έγινε προχτές στη Σλοβακία όπου το Κοινοβούλιο καταψήφισε την επικύρωση της πρόσφατης και σχετικά μετριοπαθούς συνθήκης για την νέες αρμοδιότητες του ευρωπαϊκού μηχανισμού υποχρεώνοντας σε παραίτηση και την πρωθυπουργό. Και δεν θα είναι αυτή η τελευταία πολιτική αναταραχή. Μέχρι στιγμής κανένας δεν έχει αρχίσει να μεταφέρει τα λεφτά του από τη μια χώρα στην άλλη. Φανταστείτε την πολιτική και χρηματοπιστωτική μόλυνση όταν οι διπλάσιες ή τριπλάσιες εγγυήσεις αρχίσουν να καταπίπτουν.
Στην πραγματικότητα έχουμε φτάσει στο τέλος του δρόμου με το σημερινό σύστημα νομισματικής ένωσης που αρνείται να εξελιχθεί σε δημοσιονομική ένωση. Είμαστε πράγματι στην κόψη αυτού που είναι νομικά, πολιτικά και χρηματοπιστωτικά δυνατό στο πλαίσιο του σημερινού νομικού και πολιτικού συστήματος. Για αυτό οι Ευρωπαίοι βρίσκουν διαρκώς λύσεις που μπαλώνουν καταστάσεις και όχι λύσεις διάρκειας. Για να βρουν λύσεις διάρκειας χρειάζονται νέα νομισματική ένωση.
Πολλοί έχουν προβλέψει ότι η Ευρωζώνη θα έφτανε κάποτε σε ένα σταυροδρόμι όπου θα έπρεπε να λάβει αποφάσεις για το αν θα προχωρήσει σε δημοσιονομική ένωση ή θα πάει πίσω στη διάρρηξή της. Σήμερα πλησιάζουμε σ’ αυτό το σταυροδρόμι. Ένα ‘μεγάλο μπαζούκα’, που δεν θα στηρίζεται από μια αξιόπιστη δέσμευση στη δημοσιονομική ένωση, ακούγεται σαν πολύ καλή ιδέα, αλλά θα καταλήξει στην επιτάχυνση της διάρρηξης. Όποιος θέλει να προστατέψει την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα το μήνυμα που πρέπει να στείλει στην Ευρωζώνη είναι η υιοθέτηση κοινών εγγυήσεων και όχι να την ενθαρρύνει να αναζητά άλλη μια απατηλή και γρήγορη λύση.