Η ώρα του κραχ πλησίαζε, έτσι οι ηγέτες της Ευρωζώνης υποχρεώθηκαν να αναλάβουν δράση. Η ελεύθερη πτώση των επιτοκίων του ιταλικού χρέους από το 7.4% όπου είχαν φτάσει πριν λίγες μέρες στο 6.1% χτες μύρισε μεγάλη παρέμβαση της ΕΚΤ στις δευτερογενείς αγορές, ενώ οι χτεσινές ανακοινώσεις της συνάντησης Μέρκελ - Σαρκοζί μύρισαν ισχυρές εξελίξεις στο επίπεδο της ευρωπαϊκής πολιτικής. Η νέα ευρωπαϊκή συμφωνία βρίσκεται υπό εξέλιξη, αφενός με τα ευρωπαϊκά κράτη να καλούνται να αποδεχτούν την πρόταση της Γερμανίας για τη ‘δημοσιονομική ένωση’ (μέσα σε εισαγωγικά) και αφετέρου τη Γερμανία να καλείται να συμφωνήσει στην άφθονη παροχή ρευστότητας που θα διατηρήσει ανέπαφη τη φερεγγυότητα της Ιταλίας και της Ισπανίας για όσο καιρό εφαρμόζουν προγράμματα μείωσης του χρέους και του ελλείμματος και επιχειρούν να ξανακερδίσουν την πρόσβαση στις αγορές.Με δεδομένο το ότι η έννοια της ‘δημοσιονομικής ένωσης’ παίζει κεντρικό ρόλο στη νέα συμφωνία, μάλλον προκαλεί έκπληξη το ότι κανείς δεν συζητάει για το περιεχόμενό της αυτή τη στιγμή. Τι μπορεί να περιλαμβάνει η προτεινόμενη από τη Γερμανία δημοσιονομική ένωση της Ευρώπης και μέχρι ποιο βαθμό φτάνει;
Αυτό που αναγνωρίζεται από όλους είναι ότι το σχέδιο του ευρώ είχε εγγενή προβλήματα επειδή δεν περιλάμβανε μια διαδικασία για μια δημοσιονομική ένωση η οποία θα στήριζε την νομισματική ένωση. Παρά ταύτα, οι διάφορες πλευρές που μετέχουν στη συζήτηση για τη δημοσιονομική ένωση εννοούν εντελώς διαφορετικά πράγματα όταν μιλούν για αυτήν.
Η ήπια, για παράδειγμα, προσέγγιση στο πρόβλημα θεωρεί ότι οι ευρωπαϊκές συνθήκες δεν προέβλεψαν μηχανισμούς για δημοσιονομικές μεταβιβάσεις ανάμεσα στα ισχυρά και τα αδύναμα μέλη, έτσι ώστε τα αδύναμα μέλη να λαμβάνουν κάποιου τύπου αποζημιώσεις για τη μείωση της δυνατότητάς τους να ξανακερδίσουν την ανταγωνιστικότητά τους μέσω μιας νομισματικής υποτίμησης ή για την αδυναμία τους να μειώσουν τα επιτόκια σε περίοδο ύφεσης. Με τον καιρό η ήπια προσέγγιση πρόσθεσε ένα νέο επιχείρημα: ότι η ΕΚΤ θα πρέπει επιτέλους να αναλάβει τον ρόλο του δανειστή εσχάτου καταφυγίου στις αγορές κρατικών ομολόγων, αποτρέποντας την αυτοεκπληρούμενη προφητεία μιας μαζικής φυγής των επενδυτών. Η γραμμή αυτή είναι κατά βάση η γραμμή της Γαλλίας.
Αντίθετα, η σκληροπυρηνική προσέγγιση της συζήτησης, με επικεφαλής τη Γερμανία, δεν αποδίδει καμιά ιδιαίτερη σημασία – αν αποδίδει κάποια – σε αυτούς τους παράγοντες. Κατ’ αυτήν, το πρόβλημα των συνθηκών έχει να κάνει με την έλλειψη ενός αποτελεσματικού μηχανισμού που θα διασφαλίσει τη δημοσιονομική πειθαρχία στα κράτη μέλη. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης είχε σαν στόχο να περιορίσει τα δημόσια ελλείμματα κάτω του 3% και το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ κάτω του 60%. Οι συνθήκες περιελάμβαναν διάφορες διαδικασίες για την επίτευξη αυτών των σκοπών, αλλά αυτές οι διαδικασίες επιβάλλονταν μόνο με την άσκηση αμοιβαίων πιέσεων στα συμβούλια και τα άλλα ευρωπαϊκά όργανα και ποτέ δεν απέδωσαν αποτελέσματα. Επομένως οι οπαδοί της σκληρής γραμμής λένε ότι χρειαζόμαστε νέους μηχανισμούς ώστε να διασφαλίσουμε ότι θα επιτυγχάνονται οι στόχοι του προϋπολογισμού και ότι αν δεν τους πιάνουν τα κράτη, θα πρέπει να υφίστανται κυρώσεις.
Αυτές οι δύο διαφορετικές ερμηνείες της δημοσιονομικής ένωσης έχουν πολύ διαφορετικές συνεπαγωγές για το τι πρέπει να γίνει. Σε τελική ανάλυση κάποιοι ιδεαλιστές ευνοούν την ήπια προσέγγιση γιατί με αυτήν μπορούν να ελπίζουν σε μια δημοσιονομική ένωση, όπου ο κεντρικός προϋπολογισμός της Ευρωζώνης θα ενισχυθεί δραστικά, με τη φορολογία και τις δημόσιες δαπάνες να περνούν σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Αυτό συμβαίνει πράγματι στην Αμερική όπου ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός κυριαρχεί επί των πολιτειακών προϋπολογισμών και διασφαλίζει ότι υπάρχουν σημαντικές αυτόματες δημοσιονομικές μεταβιβάσεις από τις ισχυρές πολιτείες στις ασθενέστερες. Και είναι κι ένας λόγος που η αμερικανική δημοσιονομική ένωση έχει συμπληρώσει δυο αιώνες ζωής.
Ωστόσο, για την Ευρωζώνη δεν έχει κανένα νόημα η ευθεία σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ είναι μόλις το 1% του ΑΕΠ της ενώ οι προϋπολογισμοί των κρατών μελών φτάνουν το 44% του ΑΕΠ τους. Επομένως μια δημοσιονομική ένωση στα πρότυπα των ΗΠΑ είναι μη ρεαλιστική.
Η ήπια προσέγγιση ευνοεί τη δημιουργία μιας Ευρωζώνης δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, με μεταφορές πόρων από τις ισχυρές εθνικές οικονομίες στις ασθενείς είτε μέσω διευρυμένων δημοσιονομικών μηχανισμών – όπως είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας που θα τον ακολουθήσει – είτε μέσω του προϋπολογισμού της ΕΚΤ.
Η σκληρή γραμμή, αντιθέτως, υποστηρίζει μια εντελώς άλλη άποψη. Θεωρεί ότι η δημοσιονομική ένωση είναι πρωτίστως μια δεσμευτική συμφωνία μεταξύ των κρατών μελών του ευρώ για να εφαρμόζουν μια εθνική δημοσιονομική πολιτική έτσι ώστε να μην απαιτηθεί καμία μεταβίβαση πόρων από χώρα σε χώρα. Σε περίπτωση που μια χώρα αποτύχει σε αυτούς τους στόχους, τότε, λέει η σκληρή γραμμή, πρέπει να αφεθεί να κάνει στάση πληρωμών με τον ιδιωτικό τομέα να αναλαμβάνει μέρος των ζημιών.
Και είναι βέβαια προφανές ποια γραμμή κατάφερε να κυριαρχήσει στις συζητήσεις που άρχισαν από την περασμένη εβδομάδα και θα συνεχίζονται ως την ερχόμενη Πέμπτη: η γερμανική. Όλα όσα γίνονται κατά την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων αποτυπώνουν μια 100% γερμανική νίκη.
Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η νέα δημοσιονομική ένωση της Ευρώπης θα σημάνει τέσσερις αποκλίσεις από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης το οποίο και θα αντικαταστήσει:
• Πρώτον, οι χώρες θα υπόκεινται σε νέα όρια, όχι μόνο σε ό,τι αφορά το δημόσιο έλλειμμα, αλλά και σε ό,τι αφορά την αναλογία δημοσίων δαπανών προς ΑΕΠ, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι οι δημόσιες δαπάνες θα πιέζονται δραστικά όταν οι λόγοι χρέους και ελλείμματος θα ξεπερνούν ένα επίπεδο.
• Δεύτερον, θα εισαχθεί μια νέα διαδικασία που θα υποχρεώνει τα κράτη να μειώσουν προοδευτικά το λόγο χρέους προς ΑΕΠ κάτω του 60% μέσα σε μια 20ετία.
• Τρίτον, θα υπάρξουν οικονομικές κυρώσεις όπως υποχρεωτική άτοκη κατάθεση ή πρόστιμα που θα φθάνουν ως το 0,2% - 0,5% του ΑΕΠ μιας χώρας που παραβιάζει τους κανόνες.
• Τέταρτον, τα κράτη μέλη θα κληθούν να εντάξουν ένα κοινό σύνολο πρακτικών στην εθνική νομοθεσία τους, έτσι ώστε οι κανόνες που συμφωνήθηκαν στην Ευρωζώνη να εναρμονιστούν με τους εθνικούς δημοσιονομικούς κανόνες. Αυτό μπορεί να γίνει και με την εισαγωγή του λεγόμενου φρένου χρέους στο Σύνταγμα της κάθε χώρας.
Κάποιες λίγες λεπτομέρειες μένει ακόμη να προσδιοριστούν, αλλά είναι αμφίβολο αν θα αλλάξουν την τελική εικόνα. Είναι πολύ σαφές ότι η σκληρή γραμμή της Γερμανίας όρισε το σύνολο των όρων της συζήτησης. Κι αυτό σημαίνει ότι η Ευρωζώνη ετοιμάζεται να αυτοκλειδωθεί σε μια μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική λιτότητα, που κινδυνεύει να την οδηγήσει σε μείζονα καταστροφή.