Η συμφωνία για το δεύτερο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας, ύψους 109 δις ευρώ, έμοιαζε επίφοβη από την αρχή. Σήμερα όμως, η πιο πολύπλοκη συμφωνία διάσωσης χώρας της Ευρωζώνης, που ακόμα και οι Υπουργοί Οικονομικών που την υπέγραψαν δυσκολεύονται να την εξηγήσουν, παραπαίει... Δύο μήνες μετά την 21η Ιουλίου, τα τέσσερα κομμάτια που συγκροτούν τη συμφωνία – όπως επίσης και η πρώτη συμφωνία για την Ελλάδα ύψους 110 δις ευρώ – τίθενται υπό αμφισβήτηση. Η ελληνική οικονομία έχει καταρρεύσει, οι ομολογιούχοι έχουν εξεγερθεί και οι ψηφοφόροι των κρατών πιστωτών ζητούν από τους ηγέτες τους να σταματήσουν τη χρηματοδότηση της Αθήνας.
Το βασικό πρόβλημα είναι ότι η ίδια η δομή του δεύτερου πακέτου διάσωσης της Ελλάδας ενέχει σοβαρά προβλήματα που εγκυμονούν απειλές για την επιβίωσή του, σχολιάζει ο Σόνι Καπούρ, επικεφαλής της οικονομικής συμβουλευτικής Re-Define.
Σε αντίθεση με την πρώτη συμφωνία για την Ελλάδα και τις ανάλογες διασώσεις της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, η συμφωνία του Ιουλίου δεν περιλαμβάνει μόνο παραδοσιακού τύπου χαμηλότοκα δάνεια ώστε να επιτραπεί στη χώρα να αποπληρώνει τα χρέη της για 3 χρόνια μέχρι να αναδιαρθρώσει την οικονομία της. Και αυτό επειδή εξαιτίας της αυξημένης πολιτικής δυσαρέσκειας στον ευρωπαϊκό Βορρά, τα κράτη πιστωτές αναζήτησαν νέα σχήματα διάσωσης της Ελλάδας που δεν θα απαιτούσαν τα χρήματα των φορολογουμένων τους. Έτσι η Αθήνα υποχρεώθηκε σε ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων ύψους 50 δις που αποτελεί ουσιαστικό μέρος της συμφωνίας. Παράλληλα προβλέπεται μια πολύπλοκη σειρά ανταλλαγών και μετακυλίσεων ομολόγων που απευθύνεται στους σημερινούς ομολογιούχους του ελληνικού δημοσίου, ως μια διαδικασία που, σύμφωνα με τους αξιωματούχους, μπορεί να καθυστερήσει την αποπληρωμή ελληνικών τίτλων ύψους 135 δις ευρώ έως και 30 χρόνια.
Το βασικό πρόβλημα όμως είναι πως όλα αυτά βασίζονται σε προϋποθέσεις που σήμερα φαίνονται επισφαλείς. Καταρχήν το ύψος του δεύτερου πακέτου στα 109 δις μπορεί να χρειαστεί να αναθεωρηθεί προς τα πάνω. Εξάλλου η ονομαστική αξία των 109 δις είναι παραπλανητική: αυτά είναι τα λεφτά που θα πρέπει να συγκεντρωθούν από τους διεθνείς πιστωτές αλλά μόλις το ένα τρίτο εξ αυτών – 34 δις – θα πάνε στην Αθήνα υπό τη μορφή δανεισμού για τις χρηματοδοτικές ανάγκες της κυβέρνησης. Ποσό άνω των 50 δις θα χρησιμοποιηθεί προκειμένου να στηρίξει τις πολύπλοκες αγορές ανταλλαγές και μετακυλίσεις ομολόγων. Όπως το έθεσε ανώτατος αξιωματούχος, πολύ δημόσιο χρήμα χρειάζεται και πάλι προκειμένου να πείσει τους ιδιώτες πιστωτές να αναλάβουν μέρος του βάρους της ελληνικής διάσωσης.
Για να καταλάβουμε καλύτερα τις ανάγκες της Ελλάδας και γιατί απειλείται το δεύτερο πακέτο διάσωσης, πρέπει να δούμε τα χρήματα που χρειάζεται η Αθήνα για τα 3 επόμενα έτη: είναι 172 δις. Κάποιος – οι Έλληνες φορολογούμενοι, οι διεθνείς πιστωτές, ιδιώτες επενδυτές – πρέπει να βάλει όλο αυτό το χρήμα για να κλείσει η τρύπα προκειμένου η Ελλάδα να αποφύγει την άτακτη χρεοκοπία. Κι αν τα 172 δις μπορεί να μοιάζουν πολλά, ταυτόχρονα μπορεί να είναι και λίγα. Η ύφεση στην Αθήνα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που αναμένονταν. Την Κυριακή ανακοινώθηκε ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί φέτος κατά 5.3%. Προφανώς ανάλογα θα μειωθούν και τα ήδη μειωμένα φορολογικά έσοδα. Όταν τον Ιούλιο επιτεύχθηκε η συμφωνία, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι πίστευαν ότι θα μπορέσουν να καλύψουν το κενό των 172 δις από τέσσερις πηγές:
• Τα υπόλοιπα χρήματα από το πρώτο πακέτο της ελληνικής διάσωσης.
Η Αθήνα αντλεί ακόμα χρηματοδότηση από το πρώτο πακέτο διάσωσης που συνομολόγησε με την ΕΕ και ΔΝΤ το Μάιο του 2010. Τον Ιούλιο που έκλεισε η νέα συμφωνία παρέμεναν ακόμη 57 δις ευρώ από το πρώτο πακέτο. Από αυτά 12 δις πήγαν στη δόση του Ιουλίου και 8 δις είναι η δόση που ήταν προγραμματισμένη να δοθεί στα τέλη Σεπτεμβρίου. Μετά την αδυναμία της Αθήνας να πετύχει τους στόχους της, οι εκπρόσωποι των δανειστών αποχώρησαν προσωρινά από την Ελλάδα. Μετά την επιβολή ειδικής φορολογίας επί των ακινήτων που θα αποδώσει 2 δις φέτος και θα κλείσει κάπως το έλλειμμα άνοιξε ο δρόμος της επιστροφής τους. Οι διαπραγματεύσεις θα επαναληφθούν μέσα στη βδομάδα με στόχο μια συμφωνία της τελευταίας στιγμής. Η ΕΕ ζητά νέα μέτρα ύψους 1,7 δις προκειμένου να πιαστούν οι φετινοί στόχοι του ελλείμματος που ήδη αναθεωρήθηκε από το 7.6% του ΑΕΠ σε 8.1%,. Η ΕΕ ζητά επίσης περικοπές δαπανών και αύξηση της φορολογίας ύψους 4 δις για του χρόνου. Το ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών αντιστέκεται, όμως αυτές είναι οι προϋποθέσεις για την χορήγηση της δόσης ύψους 8 δις ευρώ.
• Νέα δάνεια από το δεύτερο πακέτο διάσωσης.
Από τα 109 δις ευρώ της δεύτερης συμφωνίας διάσωσης, μόλις 34 δις αποτελούν τα παραδοσιακά χαμηλότοκα δάνεια για τη χρηματοδότηση του ελληνικού δημοσίου. Όμως κι αυτά διακυβεύονται εξαιτίας του προβλήματος των φιλανδικών εγγυήσεων.
Μετά τις φιλανδικές εκλογές της περασμένης άνοιξης που διεξήχθησαν σε έντονα αντιευρωπαϊκό κλίμα, ο νέος Φιλανδός πρωθυπουργός Γύρζι Κατάινεν υποχρεώθηκε να σηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού υποσχόμενος ότι κάθε μελλοντική διάσωση θα εγκρίνεται μόνο εφόσον το Ελσίνκι εξασφαλίζει εγγυήσεις για τα δάνεια που θα παρέχει. Πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι απέρριψαν την ιδέα αλλά όταν ήρθε η ώρα της δεύτερης ελληνικής διάσωσης η συμφωνία περιλάμβανε μια πρόβλεψη που θα επέτρεπε την παροχή εγγυήσεων εφόσον ήταν απαραίτητες – επρόκειτο δε για καθαρή υποχώρηση στο φιλανδικό αίτημα. Τον Αύγουστο η Φιλανδία πέτυχε μια συμφωνία με την Ελλάδα σύμφωνα με την οποία η Αθήνα θα κατέθετε 500 εκατ. μετρητά σε έναν εγγυητικό λογαριασμό. Μόλις το πράγμα έγινε γνωστό, πολλές χώρες διαμαρτυρήθηκαν γιατί εξασφάλιζε στη Φιλανδία καλύτερη μεταχείριση ενώ ορισμένες ζήτησαν κι αυτές εγγυήσεις. Για το θέμα των φιλανδικών εγγυήσεων είναι σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις εδώ και βδομάδες.
• Τις ανταλλαγές και μετακυλίσεις ομολόγων.
Το πιο πολύπλοκο μέρος της δεύτερης συμφωνίας για την Ελλάδα αφορά τις συμφωνίες ανταλλαγής και μετακύλισης των ελληνικών τίτλων που έχουν σαν στόχο να καθυστερήσουν την αποπληρωμή τους για 30 χρόνια. Αν και η δομή αυτών των σχημάτων είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, η λογική τους είναι απλή: δίνουν στην Ελλάδα τη δυνατότητα να μην αποπληρώσει ομόλογα έως τα μέσα του 2014 προκειμένου να μην στερηθεί τους περιορισμένους πόρους της. Οι κάτοχοι αυτών των τίτλων μπορούν να τους ανταλλάξουν με νέα ελληνικά ομόλογα που θα λήγουν σε 30 χρόνια. Με τη συμφωνία αυτή που επιτεύχθηκε μεταξύ των αξιωματούχων της Ευρωζώνης και της ένωσης των διεθνών τραπεζών (IIF), η Ελλάδα θα έχει τη δυνατότητα να σβήσει από τα βιβλία της αποπληρωμές ομολόγων ύψους 54 δις που είναι προγραμματισμένες ως τα μέσα του 2014 – υπό την προϋπόθεση όμως ότι θα δεχτεί να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ανταλλαγής το 90% των ομολογιούχων. Ο στόχος αυτός όμως δεν είναι σίγουρο ότι θα επιτευχθεί. Σύμφωνα με τραπεζικούς και άλλους ευρωπαϊκούς κύκλους, η συμμετοχή την περασμένη βδομάδα ήταν μόλις στο 70% με 75%. Η ελληνική κυβέρνηση έχει προειδοποιήσει τους ομολογιούχους ότι αν δεν επιτευχθεί ο στόχος του 90% θα αποσύρει την προσφορά της αφήνοντας τους με τους σημερινούς υποτιμημένους τίτλους τους. Ανώτατοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δεν θεωρούν πάντως πιθανό ένα τέτοιο ενδεχόμενο και πιστεύουν πως αυτή η προειδοποίηση της ελληνικής κυβέρνησης έχει σαν στόχο να δείξει στα κράτη πως καταβάλλει σοβαρές προσπάθειες προκειμένου να εξασφαλίσει τη μέγιστη συμμετοχή.
• Το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων της ελληνικής κυβέρνησης ύψους 28 δις ευρώ.
Τμήμα του δεύτερου πακέτου διάσωσης αποτελεί κι ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων ύψους 50 δις, που έχει συμφωνηθεί μεταξύ της Ευρώπης και της Αθήνας. Έχει ήδη συνταχθεί ένας αναλυτικός κατάλογος των περιουσιακών στοιχείων του ελληνικού δημοσίου που θα πουληθούν καθώς και το χρονοδιάγραμμα πώλησής τους στο διάστημα 2011 - 2015. Στην 3ετία που καλύπτει η δεύτερη συμφωνία διάσωσης προβλέπεται η κάλυψη ελληνικής χρηματοδότησης ύψους 28 δις με τις ιδιωτικοποιήσεις. Όμως το χρονοδιάγραμμα δεν τηρείται.
Καμία από τις ιδιωτικοποιήσεις που ήταν να ολοκληρωθούν στο τρίτο τρίμηνο δεν έγινε. Μόνο η πώληση του 10% του ΟΤΕ για 390 εκατ. ευρώ ολοκληρώθηκε. Ανώτατοι Έλληνες αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι ο στόχος των 5 δις δεν θα πιαστεί, ίσως όμως να συγκεντρωθούν ως το τέλος του έτους 4 δις.
Λόγω της μεγάλης πτώσης του ελληνικού Χρηματιστηρίου, αναβλήθηκαν οι πωλήσεις των συμμετοχών του δημοσίου στα λιμάνια της Θεσσαλονίκης και του Πειραιά, την εταιρεία ύδρευσης της Θεσσαλονίκης και τα ταχυδρομεία. Τα σχέδια περιλαμβάνουν την πώληση του μεριδίου του δημόσιου στο αεροδρόμιο, τις άδειες του ΟΠΑΠ και 40 δημόσια ακίνητα που έχουν ήδη μεταφερθεί στην υπηρεσία ιδιωτικοποιήσεων. «Όταν αρχίσει η διαδικασία θα υπάρχουν ισχυρές εισροές», επισημαίνουν κυβερνητικές πηγές. Άλλοι όμως εκφράζουν ισχυρές επιφυλάξεις. «Οι υποψήφιοι επενδυτές ίσως σκεφτούν πως είναι προτιμότερο να περιμένουν ως την ελληνική χρεοκοπία που μπορεί να γίνει το 2012 και να αγοράσουν τα ελληνικά περιουσιακά στοιχεία σε ακόμη πιο χαμηλές τιμές».
Και οι τέσσερις αυτές πηγές συνεπώς διακυβεύονται. Κι αν μία εξ αυτών δεν μπορέσει να καλύψει το μέρος της τρύπας που της αναλογεί, είτε η ελληνική συμφωνία θα πρέπει να γίνει αντικείμενο επαναδιαπραγμάτευσης, είτε η Ελλάδα να κηρύξει χρεοκοπία.