Η τελευταία προσπάθεια των Ευρωπαίων πολιτικών να θέσουν υπό έλεγχο την κρίση χρέους της Ευρωζώνης προσέφερε προσωρινή μόνο ανακούφιση. Η συμμετοχή των ιδιωτών πιστωτών αποτελεί ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αν και είναι ποσοτικά περιορισμένη, ενώ το πρόγραμμα επαναγοράς των ομολόγων μπορεί να καταλήξει να λειτουργήσει ως ανταμοιβή προς τους μετόχους των τραπεζών και τους ομολογιούχους και όχι ως πλήγμα. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι το σχέδιο δεν αντιμετωπίζει ένα θεμελιώδες πρόβλημα: κάθε στήριξη για την προστασία της Ισπανίας και της Ιταλίας θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί πρωτίστως από τη Γερμανία, τη μεγαλύτερη εθνική οικονομία του ευρώ.
Τα τελευταία μέτρα ενέχουν δύο μεγάλες μεταβιβάσεις δημοσιονομικών πόρων. Η πρώτη μεταβίβαση είναι από τους Γερμανούς φορολογούμενους προς τους φορολογούμενους του Νότου της Ευρώπης. Αν ο στόχος των Ευρωπαίων είναι να καταστρέψουν την ευρωπαϊκή ιδέα για μια ολόκληρη γενιά, δεν θα μπορούσαν να κάνουν τίποτα καλύτερο... Η αγανάκτηση των Γερμανών φορολογουμένων θα βαραίνει πάνω στην Ευρώπη για πολλά - πολλά χρόνια. Για να έχουμε μια αίσθηση της αντίδρασης ας σκεφτούμε πως η Ιταλία ενοποιήθηκε πριν 150 χρόνια και, παρόλα αυτά, ακόμα και οι μικρές μεταβιβάσεις πόρων των φορολογουμένων από το Υπουργείο Οικονομικών της ενιαίας Ιταλίας προς τον νότο της χώρας κάνει τη Λίγκα του Βορρά να ζητά απόσχιση.
Η δεύτερη μεταβίβαση πόρων που ενέχεται στην ευρωπαϊκή διάσωση είναι από τους φορολογούμενους προς τις τράπεζες. Το 2008 οι αλλεπάλληλες κεφαλαικές ενέσεις προς τις τράπεζες με χρήματα των φορογουμένων συνήγειρε τη λαϊκή οργή. Αυτή τη φορά μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι με μιαν εξέγερση.
Ακόμα και αν αφήσουμε κατά μέρος τους πολιτικούς ενδοιασμούς, το παρόν σχέδιο έχει μεγάλα οικονομικά μειονεκτήματα που μπορούν να συνοψιστούν με δύο λέξεις: ηθικός κίνδυνος. Οι περισσότεροι πολιτικοί αλλά και πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι όταν το σπίτι σου πιάσει φωτιά, πρώτα σβήνεις τις φλόγες και μετά κυνηγάς τους εμπρηστές. Αλλά αν σβήσεις τη φωτιά με τρόπο που καθιστά αδύνατο να πιάσεις τους εμπρηστές, σίγουρα θα έχεις πολύ περισσότερες πυρκαγιές στη συνέχεια.
Δίκαιη εναλλακτική λύση
Κι όμως υπάρχει εναλλακτική λύση που είναι δίκαιη για τους φορολογούμενους και παρέχει τα σωστά κίνητρα για το μέλλον. Επιπλέον, θα ενισχύσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.
Η λύση βασίζεται στην επιβολή τριών συγκεκριμένων φόρων. Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα και η πρόταση αυτή θα μεταβιβάσει το κόστος στους επενδυτές, κυρίως στους ομολογιούχους των τραπεζών και των υπερχρεωμένων κρατών.
Εν πρώτοις, προτείνεται η εισαγωγή ενός φόρου στα τραπεζικά ομόλογα και όχι στα κέρδη των τραπεζών – η ιδέα αυτή άλλωστε απορρίφθηκε στη συνάντηση των ευρωπαϊκών ηγεσιών στις 21 Ιουλίου. Ένας τέτοιος φόρος παρουσιάζει το διπλό πλεονέκτημα να αυξάνει τα έσοδα και να τιμωρεί την αστοχασιά των πιστωτών. Αν υπολογίσουμε το φόρο αυτό στη βάση των τιμών των συμβολαίων ασφάλισης έναντι κινδύνου πτώχευσης των ομολόγων του περασμένου μήνα, θα έχουμε ανταμείψει τις καλές τράπεζες και θα έχουμε τιμωρήσει τις κακές.
Φόρος στα κρατικά ομόλογα
Ο δεύτερος ευρω-φόρος μπορεί να επιβληθεί στα κρατικά ομόλογα και θα υπολογίζονταν αναλογικά επί των τιμών των συμβολαίων ασφάλισης έναντι κινδύνου πτώχευσης των προηγούμενων μηνών. Η επιβολή ενός τέτοιου φόρου θα υποχρέωνε τους πιστωτές να αποδεχτούν ένα κούρεμα δίχως να προκληθεί χρεοστάσιο. Θα μπορούσε να επιβληθεί στο σύνολο των κρατικών ομολόγων που κατέχουν οι τράπεζες αλλά όχι στις μελλοντικές εκδόσεις τους έτσι ώστε να μην επηρεάσει το κόστος του δανεισμού. Όπως και ο φόρος επί των τραπεζικών ομολόγων, έτσι κι αυτός θα είχε το διπλό πλεονέκτημα αφενός να αυξάνει τα έσοδα και αφετέρου να τιμωρεί τους αστόχαστους πιστωτές. Από την άποψη αυτή, η επιβολή του εν λόγω φόρου θα λειτουργούσε με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο από ό,τι ένα πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων που ανταμείβει τους πιστωτές αυξάνοντας την αγοραία αξία των τοποθετήσεών τους σε κρατικά ομόλογα.
Η πρόταση αυτή έχει βέβαια ένα εν δυνάμει μειονέκτημα: μειώνοντας την αξία των κρατικών τίτλων, μπορεί να μειώσει δραστικά τα κεφάλαια των τραπεζών κάτω από τα όρια των κεφαλαιακών απαιτήσεων και να τις οδηγήσει σε χρεωκοπία. Παρά ταύτα με τα έσοδα που θα συγκεντρωθούν από την επιβολή αυτών των φόρων, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να κάνει στις τράπεζες μια προσφορά που δεν θα αρνιόνταν: είτε να αποκαταστήσουν την κεφαλαιακή τους βάση συγκεντρώνοντας οι ίδιες κεφάλαια από τις ιδιωτικές αγορές, είτε να επανακεφαλαιοποιηθούν με τη συνδρομή των ευρωπαϊκών αρχών. Αυτό θα διασφάλιζε ότι δεν θα έχουμε χρεοκοπία τραπεζών.
Μπλε ομόλογο
Το τρίτο μέτρο είναι μια παραλλαγή της πρότασης που κατατέθηκε πέρσι από τους οικονομολόγους Ζαν Ντελπλά και Τζέικομπ φον Βαϊτσέκερ: το πρώτο 60% του δημόσιου χρέους κάθε χώρας θα μετατραπεί σε ένα ‘μπλε ομόλογο’ που θα διαθέτει τις εγγυήσεις της ΕΕ. Το υπόλοιπο μέρος του χρέους θα είναι σε ελεύθερη διακύμανση σε έναν εθνικό τίτλο δημόσιου χρέους, χαμηλότερης εξασφάλισης, ή ένα ‘κόκκινο ομόλογο’ που θα υπόκειται στην πειθαρχία των αγορών.
Κάθε παραλλαγή τον ευρωομολόγων θα πρέπει να αντιμετωπίζει δύο προβλήματα. Το πρώτο είναι πώς θα ελαχιστοποιεί τον πειρασμό της κάθε χώρας να εκμεταλλευτεί την οικονομική ισχύ της Γερμανίας μέσω της χρηματοδότησής της με το μπλε ομόλογο. Το δεύτερο είναι να ξεκαθαριστεί ποιος πληρώνει – ένα στοιχείο διαφάνειας που λείπει από την τυπική πρόταση του ευρωομολόγου. Προτείνουμε η χρηματοδότηση του μπλε ομολόγου να γίνεται από ένα προκαθορισμένο τμήμα των εσόδων από το Φόρο Προστιθέμενης Αξίας. Σύμφωνα με αυτή την πρόταση, θα είναι σαφές από την αρχή ότι θα ζητείται από κάθε χώρα να συμμετέχει σε επίπεδα ανάλογα με το ΑΕΠ της. Και όλοι οι φορολογούμενοι θα μπορούν να προσδιορίσουν πόσα ακριβώς τους ζητούνται να θυσιάσουν για τη σωτηρία ενός συγκεκριμένου κράτους. Αυτό θα ενισχύσει τη λογοδοσία όλων των κρατών της Ευρωζώνης.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος για να συνεχίσει η Ευρώπη να προστατεύει τους εμπρηστές που προκάλεσαν τη σημερινή κρίση. Υπάρχει τρόπος να σβήσουμε τη φωτιά και να τιμωρήσουμε εκείνους που την άναψαν, ενώ παράλληλα θα ενισχύουμε τη διαφάνεια, την κεφαλαιακή βάση των τραπεζών και την ακεραιότητα.