Η ισοτιμία του ευρώ έπεσε και η Νάντια και ο άντρας της, κι οι δύο πρώην τραπεζικοί υπάλληλοι στην Αθήνα, σκέφτηκαν με ανησυχία τις αποταμιεύσεις τους που ακόμη βρίσκονται σε ελληνικό τραπεζικό λογαριασμό και μοιάζουν να είναι πολύ ευάλωτες εκεί. Δε θέλει να δώσει το επίθετό της, γιατί ντρέπεται που σκέφτεται να βγάλει τις αποταμιεύσεις από τη χώρα, όπως έχει κάνει ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων από τότε που άρχισε η κρίση. ‘Δεν ξέρουμε πραγματικά σε τι κατάσταση είναι η οικονομία και δεν ξέρουμε ποιόν να πιστέψουμε. Η κυβέρνηση μοιάζει μπερδεμένη, υπάρχουν κερδοσκόποι. Δεν είναι λογικό, αλλά αισθανόμαστε ότι κάτι δεν πάει καλά. ’ Στη χειρότερη περίπτωση, οι ελληνικές αποταμιεύσεις θα παγώσουν. ‘Όπως έγινε στην Αργεντινή’.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει εγγυηθεί - όπως και η Ολλανδία - τις καταθέσεις μέχρι 100.000 ευρώ ανά άτομο. ‘Αλλά θα πάρεις τίποτε, αν το κράτος πτωχεύσει;’ λέει φωναχτά ένας υψηλόβαθμός υπάλληλος στη διάρκεια ενός δείπνου. Και έναν φακό, γιατί αναμένεται να απεργήσει το προσωπικό της επιχείρησης ηλεκτρισμού σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ιδιωτικοποίησή της.
Η Νάντια και ο σύζυγός της έχουν ετοιμάσει τα σχέδιά τους για να μεταφέρουν προσωρινά τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Το εγχείρημα στοιχίζει 80 ευρώ και απαιτείται δουλειά λίγων ωρών. Μετά από έρευνα σε μια ελβετική, μια αγγλική και μια κυπριακή τράπεζα, η επιλογή είναι η Κύπρος. ‘Είναι ασφαλής και δίνει ένα ελκυστικό επιτόκιο’, λέει η Νάντια, ‘και μιλούν ελληνικά’.
‘Μοιάζει με προδοσία. Το ξέρω ότι οι τράπεζες χρειάζονται τα χρήματά μου για την ρευστότητά τους. Θέλω να σώσω τη χώρα μου, αλλά και τον εαυτό μου. Θέλω να προστατεύσω αυτά για τα οποία εγώ και ο άντρας μου δουλέψαμε για χρόνια’.
Άλλοι Έλληνες αισθάνονται λιγότερες τύψεις. ‘Γιατί να κρατήσω τα χρήματά μου σε αυτή τη χώρα, μια χώρα που καταστράφηκε από διεφθαρμένους πολιτικούς;’, λέει ο Γιώργος, που δουλεύει σε εταιρία παραγωγής λογισμικού. Γελάει και λίγο με τους συμπατριώτες του που φυλάνε τα λεφτά στο σπίτι ή στέλνουν μετρητά στο εξωτερικό. ‘Υπάρχει πιο έξυπνος τρόπος’. Ο ίδιος έχει αγοράσει γερμανικά ομόλογα.
Από τότε που ξεκίνησε η κρίση χρέους στην Ελλάδα, οι αποταμιεύσεις στις τράπεζες της Ελλάδας έχουν μειωθεί δραματικά. Το 2010, εξαφανίστηκαν 30 δις ευρώ, 12% του συνόλου των καταθέσεων. Τους δύο πρώτους μήνες του 2011, αφαιρέθηκαν από τα ταμεία άλλα περίπου 6 δις ευρώ, σύμφωνα με την ελληνική κεντρική τράπεζα.
Δεν πρόκειται για μαζική τραπεζική κατάρρευση, αλλά πολλοί Έλληνες παίρνουν τα μέτρα τους σιωπηρά, από φόβο για την ημέρα που η τράπεζα δε θα ανοίξει και το ΑΤΜ θα είναι άδειο. Τολμούν ακόμη και να μην αποκλείουν την επιστροφή στη δραχμή. Η αγωνία για μια αιφνίδια νέα φορολογία επί των καταθέσεων παίζει ένα ρόλο.
Περίπου το ένα τρίτο από τα χρήματα που εξαφανίστηκαν μέσα στο 2010, είναι σίγουρο ότι διοχετεύθηκαν σε τραπεζικούς λογαριασμούς, κυρίως στην Ελβετία και την Κύπρο. Τα άλλα δις δεν φαίνονται πουθενά.
Ένα μέρος ξοδεύτηκε καθώς οι Έλληνες, λόγω της μείωσης των εισοδημάτων τους, χρησιμοποίησαν τις αποταμιεύσεις τους. Ένα άλλο μέρος βρίσκεται σε μετρητά σε θυρίδες, μεταφέρθηκε από φυσικά πρόσωπα στο εξωτερικό ή αποθηκεύτηκε στο σπίτι. Το ‘στρώμα-τράπεζαα’ είναι δημοφιλές στην Ελλάδα, λένε οικονομολόγοι.
Η υφέρπουσα διαρροή κεφαλαίων είναι εξαιρετικά ευαίσθητο θέμα, διότι επηρεάζει τη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών. Αν και η κατάστασή τους, όταν ξεκίνησε η οικονομική κρίση, ήταν καλύτερη από εκείνη των περισσότερων ευρωπαϊκών τραπεζών, βρίσκονται τώρα σε μια επισφαλή κατάσταση.
Οι αμφιβολίες για την αξιοπιστία του ελληνικού κράτους έχουν επίσης σπρώξει προς τα πάνω τα επιτόκια για τις εμπορικές τράπεζες. Μπορούν να δανειστούν χρήματα από την αγορά μόνο έμμεσα, διαμέσου της ΕΚΤ. Εντωμεταξύ, ολοένα και περισσότερα δάνεια δεν αποπληρώνονται.
Αποταμιευτές που σηκώνουν τα χρήματα τους είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζονται οι τράπεζες. Αλλά το ζήτημα αποτελεί το κύριο θέμα συζήτησης στις ελληνικές οικογένειες και μεταξύ φίλων. Προειδοποιούν ο ένας τον άλλο να πάρουν προληπτικά μέτρα για να μην βρεθούν με άδεια χέρια, αν συμβεί στην πραγματικότητα μια φήμη σαν αυτή που διέρρευσε την περασμένη Παρασκευή.
Συγκρίνουν ξένες τράπεζες ή συμβουλεύουν ο ένας τον άλλο να μετατρέψει ένα μέρος των χρημάτων σε χρυσό, καθώς το μέλλον του ευρώ είναι αβέβαιο.
Από το τέλος του 2009, αγοράζεται μαζικά χρυσός, λέει ο Πέτρος Κασιμπιάρης της Τράπεζας Πειραιώς, η οποία είναι η μόνη τράπεζα που πουλάει χρυσό, εκτός από την Τράπεζα της Ελλάδος, σε ράβδους ή λίρες. Σε σύγκριση με το 2009, η ζήτηση διπλασιάστηκε το 2010. Η τάση συνεχίζεται, αλλά έχει τώρα μειωθεί λόγω της υψηλής τιμής του χρυσού. ‘Τον τελευταίο καιρό, πρόκειται κυρίως για μικρότερα ποσά. Για παράδειγμα, άνθρωποι που φοβούνται και μετατρέπουν 2.000 ευρώ σε χρυσό.’
Το Υπουργείο Οικονομικών παροτρύνει τον κόσμο να κρατήσει τα χρήματά του στους τραπεζικούς λογαριασμού, αλλά δεν μπορεί να το επιβάλλει. Ανακοίνωσε ότι πρόκειται να ‘ελέγξει’ πιο στενά την ροή κεφαλαίων προς τις ελβετικές τράπεζες, καθώς για το επιτόκιο αυτών των χρημάτων πρέπει να πληρώνεται φόρος στην Ελλάδα. Το υπουργείο έχει λίστα ανθρώπων που έχουν βγάλει τα χρήματά τους και λέει απειλητικά ότι θα βάλει τα εισοδήματά τους στο μικροσκόπιο του μηχανισμού φορολογικού ελέγχου.
Αυτό έχει αποτρέψει τους ανθρώπους από το να βγάλουν ήδη τα χρήματά τους από την Ελλάδα. ‘Είναι η συνεχιζόμενη ανασφάλεια για το μέλλον’, λέει η Νάντια. Η ίδια έχει αποφασίσει τώρα να δώσει στην κυβέρνηση περιθώριο μέχρι τον Ιούνιο για να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην οικονομία. ‘Αλλά, η απόφασή μου αλλάζει κάθε μέρα’. ‘Είμαι αισιόδοξη. Είμαστε σαν ένα προβληματικό παιδί. Αλλά ένα προβληματικό παιδί μέσα σε μια οικογένεια, την Ευρώπη’.