Όλοι έχουν αντιληφθεί πια ότι η Ευρωζώνη βρίσκεται σε σταυροδρόμι όπου θα υποχρεωθεί να διαλέξει ανάμεσα στην εμβάθυνση της πολιτικής ολοκλήρωσης ή τη διάρρηξή της. Και κρίνοντας από τον πανικό που συνοδεύει τις προσπάθειες για συμφωνία σε ένα νέο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας, δύσκολα θα αμφισβητούσε κανείς ότι οι δυνάμεις της αποδιάρθρωσης είναι οι κυρίαρχες. Αυτό που διαφάνηκε την περασμένη εβδομάδα ως συμφωνία ανάμεσα στην τρόικα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ένα νέο πακέτο ύψους 60 δις ευρώ προς την Ελλάδα, τίθεται κιόλας εν αμφιβόλω καθώς τα μέλη παζαρεύουν τις λεπτομέρειες. Παρ’ όλα αυτά, όσο περισσότερο οι Ευρωπαίοι ηγέτες εγκαταλείπονται σε έναν στενόμυαλο εθνικισμό, τόσο πιο πιθανό είναι η κρίση να καταλήξει με την ενίσχυση της πολιτικής ενοποίησης.Επί του παρόντος παραμένουν οι διαιρέσεις μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών σχετικά με το αν και πώς μπορεί να προχωρήσει η συμμετοχή των κατόχων ομολόγων στην ελληνική διάσωση προκειμένου να μειωθεί το βάρος των φορολογουμένων της Ευρωζώνης. Ο στόχος είναι αξιόλογος αλλά κανείς τους μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να διατυπώσει μια λύση που να αποδίδει – σκληρή αναδιάρθρωση, ήπια αναδιάρθρωση, αναδιάταξη, επιμήκυνση της διάρκειας των ομολόγων, κούρεμα – όλα αυτά παράγουν περισσότερα προβλήματα απ’ όσα θέλουν να αποφύγουν. Το τελευταίο σχέδιο προβλέπει να ζητηθεί από τους κατόχους ελληνικών ομολόγων η ανανέωσή τους στη λήξη τους. Αυτή θα είναι μεν μια καλή προσωρινή λύση αλλά θα αυξήσει τον κίνδυνο να χρειαστούν κι άλλες διασώσεις που θα απαιτούν πολύ πιο ριζοσπαστικές λύσεις.
Επιφανειακά η ιδέα της μετακύλισης των ομολόγων είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Σύμφωνα με πηγές ανώτατων αξιωματούχων της ΕΚΤ, οι ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν ήδη κάνει μια συμφωνία με την ΕΚΤ να μην πουλήσουν ελληνικά ομόλογα, επομένως το να τους ζητηθεί να διατηρήσουν την έκθεσή τους στα ελληνικά ομόλογα όταν αυτά φτάσουν στη λήξη τους αποτελεί μια λογική επέκταση της συμφωνίας αυτής. Συν ότι αρκεί το ένα τρίτο των σημερινών ομολογιούχων να συμφωνήσει στην ανανέωση της έκθεσής τους στα 90 δις ευρώ των ελληνικών ομολόγων που λήγουν μέσα στα επόμενα 3 χρόνια προκειμένου να καλυφθεί το έλλειμμα χρηματοδότησης του νέου σχεδίου διάσωσης. Θα αρκούσε η συμμετοχή των ελληνικών τραπεζών και μόνον προκειμένου να καλυφθεί αυτό το ποσόν. Η συμφωνία των πιστωτών να διατηρήσουν την έκθεσή τους σε πιεσμένες οικονομίες υπήρξε άλλωστε ένα επιτυχημένο χαρακτηριστικό προηγούμενων διασώσεων, συμπεριλαμβανομένης της διάσωσης των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης το 2008.
Αλλά οι ανακυκλώσεις του παρελθόντος αφορούσαν δάνεια και όχι ομόλογα. Το σημερινό πρόβλημα αφορά ομόλογα κι αυτό περιπλέκει τα πράγματα. Το βασικό ερώτημα είναι αν οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης θα θεωρήσουν μια συμφωνία ανακύκλωσης χρεοστάσιο. Όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, η θέση των οίκων δεν είναι καθαρή, οι συζητήσεις με την ΕΚΤ συνεχίζονται. Το σύνηθες κριτήριο για να οριστεί ένα γεγονός ως χρεοστάσιο είναι ότι οι ομολογιούχοι υφίστανται απώλειες ή ότι αποδίδεται δεύτερη θέση στους παλαιούς κατόχους ομολόγων έναντι άλλων προτιμώμενων κατηγοριών πιστωτών. Η μετακύλιση μπορεί να αποδώσει αν οι όροι των νέων ομολόγων δεν είναι χειρότεροι από των παλαιών και αν ο διακανονισμός γίνεται εθελοντικά. Το πρόβλημα βρίσκεται στη δραματική επιδείνωση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδας από τότε που εξέδωσε τα προηγούμενα ομόλογα της: εφόσον οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης πιστεύουν ό,τι δίχως την μετακύλιση η Ελλάδα θα καταλήξει σε χρεοστάσιο, μπορεί κάλλιστα να θεωρήσουν ότι η ανταλλαγή των παρελθόντων ομολόγων με τα νέα γίνεται δια επιβολής.
Αλλά ακόμα κι αν οι αξιωματούχοι της Ευρωζώνης πείσουν τους οίκους, η μετακύλιση ενέχει κι άλλα προβλήματα – κι αυτά είναι που κάνουν την ΕΚΤ να ανθίσταται σε κάθε τύπο αναδιάρθρωσης. Η μετακύλιση, αν δεν επικοινωνηθεί πολύ προσεκτικά, είναι πιθανόν να ενισχύσει την πεποίθηση ότι η Ευρωζώνη θα επιμένει στη συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών σε όλα τα μελλοντικά πακέτα διάσωσης. Πρόκειται για επικίνδυνα εδάφη. Όποτε ανέκυψε συζήτηση για συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ, οι αποδόσεις των ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας έφταναν στα ύψη – ιδίως κατά τη διάρκεια των περσινών διαπραγματεύσεων σχετικά με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας που θα διαχειριστεί τις ευρωπαϊκές διασώσεις μετά το 2013 και ξανά μετά όταν άρχισε η συζήτηση για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους τον περασμένο Απρίλιο.
Οι συζητήσεις για αυτόματη αναδιάρθρωση χρέους μετά το 2013 στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού υπήρξε ιδιαίτερα τοξική, προειδοποίησε το μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ Λορέντζο Μπίνι Σμάγκι σε ομιλία του την περασμένη βδομάδα. Παρόμοιες συζητήσεις κάνουν τους επενδυτές άκρως επιφυλακτικούς στην αγορά κάθε ομολόγου που λήγει μετά το 2013. Το χειρότερο είναι πως αν επιβληθούν ζημιές στον ιδιωτικό τομέα από την αρχή, αντί κάτι τέτοιο να αποτελέσει την ύστατη λύση, το κόστος για τους φορολογούμενους θα είναι ακόμη μεγαλύτερο καθώς θα υποχρεωθούν να πληρώσουν το κόστος της αποκατάστασης της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών. Τέτοιες κινήσεις θα λειτουργήσουν ως ανταμοιβή προς τους κερδοσκόπους που στοιχηματίζουν ενάντια στο ευρώ, πρόσθεσε, και ως τιμωρία για τους μακροπρόθεσμους επενδυτές που διακρατούν τα ομόλογα τους. Τέλος, θα παρατείνουν το διάστημα κατά το οποίο τα κράτη θα παραμείνουν εκτός αγορών καθώς οι επενδυτές θα περιμένουν τελικές αποδείξεις ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος αναδιάρθρωσης χρέους. Το να συνεχίσει η Ευρωζώνη να στηρίζει ανάλογες συζητήσεις και ιδέες, κατέληξε ο Λορέντζο Μπίνι Σμάγκι, υποδηλώνει ‘ισχυρές μαζοχιστικές τάσεις’.
Και οι μαζοχιστικές τάσεις των ηγετών της Ευρωζώνης μπορούν ίσως να εξηγήσουν τις, υπό άλλες συνθήκες αδιανόητες, μαζοχιστικές τάσεις των τραπεζών της Ευρωζώνης που συμφώνησαν να στηρίξουν το σχέδιο ανακύκλωσης του ελληνικού χρέους. Σε τελική ανάλυση οι τράπεζες έχουν ευθύνη απέναντι στους μετόχους τους και θα χρειάζονταν τεράστια ηθική πειθώς ώστε μια ιδιωτική εταιρεία να αποδεχτεί εθελοντικά να αγοράσει ομόλογα που ενδέχεται να υποστούν κούρεμα άνω του 50% μέσα σε λίγα χρόνια. Οι τράπεζες μπορεί να ποντάρουν στο ότι το κόστος της αναδιάρθρωσης μπορεί να αποδειχτεί πολύ μεγάλο και μετά το 2013 και ότι, επομένως, θα αποφύγουν το κούρεμα. «Πολλά μπορεί να αλλάξουν σε 3 χρόνια», δηλώνει ένας Έλληνας τραπεζίτης. Η Ελλάδα μπορεί να πετύχει τους στόχους της και η Αθήνα να έχει ξανά πρόσβαση στις αγορές. Μπορεί να υπάρξουν περαιτέρω διασώσεις. Ή η Ευρωζώνη μπορεί να αποδεχτεί την ανάγκη για την έκδοση κοινού ευρωπαϊκού ομολόγου που θα επιτρέψει στην Ελλάδα να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της με χαμηλά επιτόκια.
Το ευρωομόλογο μπορεί σήμερα να φαίνεται πολιτικά αδιανόητο. Αλλά η κρίση της Ευρωζώνης δεν έχει τελειώσει. Αν η επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς, οι αγορές μπορεί να αρχίσουν να αμφιβάλλουν για το αν χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και το Βέλγιο – που σήμερα βρίσκονται εκτός της επικίνδυνης ζώνης – μπορούν πράγματι να ανταποκριθούν στους δημοσιονομικούς τους στόχους. Με την απειλή της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα σε κάθε διάσωση να κρέμεται πάνω από τις αγορές, το επενδυτικό συναίσθημα θα αλλάξει γρήγορα. Η διάσωση καθεμιάς από αυτές τις χώρες μπορεί όμως να είναι πολύ πέρα από τις δυνατότητες των σημερινών μηχανισμών αντιμετώπισης της κρίσης της Ευρωζώνης. Στην περίπτωση αυτή θα απαιτηθούν νέα μέτρα που ενδέχεται να συμπεριλαμβάνουν το ευρωομόλογο ή ένα ταμείο διάσωσης των τραπεζών της Ευρωζώνης, συν τη συνεργασία όλων των πολιτικών αρχών, γιατί αυτός μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος να βγει η Ευρώπη από την παρούσα κρίση.
Την περασμένη βδομάδα ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν Κλοντ Τρισέ προκάλεσε ταραχή προτείνοντας τη θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Υπουργείου Οικονομικών με αρμοδιότητες παρέμβασης στις εθνικές οικονομικές πολιτικές. Είπε ότι πρόκειται για μια πρόταση για την επόμενη ημέρα. Αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνεχίσουν έτσι, μπορεί να ανακαλύψουν ότι η ημέρα αυτή θα έρθει γρηγορότερα από ό,τι θα ήθελαν.