Μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου βρίσκονται σε εξέλιξη σκληρές διαπραγματεύσεις για το σχήμα της νέας διάσωσης της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με τις τελευταίες ενδείξεις, οι τρεις αυτοί θεσμικοί οργανισμοί τείνουν να καταλήξουν σε μια προσωρινή συμφωνία μεταξύ τους. Αλλά ότι και αν συμφωνήσουν η Ευρώπη, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ, δεν θα έχει καμία σημασία αν δεν βάλουν στο παιχνίδι και την ελληνική κυβέρνηση. Και αυτό δεν είναι σε καμιά περίπτωση εντελώς διασφαλισμένο. Καταρχήν γιατί οι Έλληνες κουράστηκαν με τη λιτότητα και δείχνουν εξαιρετικά αρνητικοί απέναντι στους όλο και σκληρότερους όρους που τους ζητά η Ευρώπη προκειμένου να τους παραχωρήσει νέα χρηματοδότηση και να αποφευχθεί το ελληνικό χρεοστάσιο. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 2 χρόνων η ελληνική οικονομία έχει περιέλθει σε βαθιά ύφεση. Οι αδιάκοπες και μαζικές πολιτικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις, οι τακτικές γενικές απεργίες και οι αντιδράσεις στο Κοινοβούλιο έχουν φέρει τους αθηναϊκούς δρόμους στα όριά τους. Και η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου κλονίζεται.
Οι Έλληνες έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται αν υπάρχει ευκολότερος τρόπος εξόδου από την κρίση. Και αναπόφευκτα, αυτό που τραβά την προσοχή τους είναι η προ 10ετίας εμπειρία της Αργεντινής. Στα τρία χρόνια που μεσολάβησαν από την έναρξη της κρίσης της Αργεντινής ως το χρεοστάσιο του 2001, η οικονομία είχε συρρικνωθεί κατά 8,4%. Οι εντάσεις έγιναν τόσο μεγάλες που η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να κηρύξει χρεοστάσιο, με αποτέλεσμα μια ύφεση κατά άλλο ένα 11% το 2002. Αλλά η αποδέσμευση του πέσος από το δολάριο και η υποτίμηση που ακολούθησε επανέφεραν την ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΝΤ, από τα χαμηλά του 2002 και έως το 2010 το ΑΕΠ της Αργεντινής αυξάνονταν ετησίως κατά 7,4%. Μέσα σε 3 μόλις χρόνια από την κήρυξη του χρεοστασίου το ΑΕΠ της Αργεντινής ξεπέρασε την κορύφωσή του από την έναρξη της κρίσης.
Ας συγκρίνουμε τα στοιχεία της Αργεντινής με τις προοπτικές της Ελλάδας. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, η ελληνική οικονομία στα τέλη του 2011 θα έχει καταγράψει συρρίκνωση κατά 9,3% από την κορυφή του 2008. Αν και το ΔΝΤ εκτιμά ότι η ανάπτυξη θα επιστρέψει στην Ελλάδα το 2012, είναι δύσκολο να το πιστέψουμε. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της παρούσας κρίσης ήταν ότι όλες οι προβλέψεις για την Ελλάδα υπήρξαν υπερβολικά αισιόδοξες. Το χειρότερο είναι ότι ακόμα κι όταν επανέλθει η ανάπτυξη, δεν αναμένεται να κινηθεί πέραν του αναιμικού ποσοστού του 2% ετησίως. Θα χρειαστεί να φτάσουμε στο 2016 ή στο 2017 ώστε η ελληνική οικονομία να επιστρέψει εκεί που ήταν στα τέλη του 2008. Οι Έλληνες μπορεί κάλλιστα να αποφασίσουν κάποια στιγμή ότι η λύση της Αργεντινής είναι η μόνη ρεαλιστική επιλογή. Με άλλα λόγια έξοδος από το ευρώ, χρεοστάσιο και υποτίμηση. Και ίσως να είναι αυτό που ήδη προεξοφλούν οι αγορές.
Ο Μπάρι Άιχενγκριν, οικονομολόγος του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, έχει διατυπώσει το γνωστό επιχείρημα ότι καμία χώρα της Ευρωζώνης δεν μπορεί να αφήσει το ενιαίο νόμισμα γιατί, κάνοντάς το, θα προκαλέσει τη ‘μητέρα όλων των χρηματοπιστωτικών κρίσεων’. Πολύ πριν ολοκληρωθεί η μακρά πολιτική διαδικασία που απαιτείται ως την ολοκλήρωση των διαδικασιών εγκατάλειψης του ενιαίου νομίσματος από μια χώρα, οι επενδυτές θα έχουν ψηφίσει με τα μετρητά τους. Θα έχουν ξεπουλήσει δηλαδή, τα κρατικά ομόλογα της χώρας και θα έχουν αποσύρει τα λεφτά τους από τις τράπεζες της.
Αλλά αυτό δεν συμβαίνει ήδη στην Ελλάδα; Οι αποδόσεις των 2ετών ελληνικών ομολόγων έχουν φτάσει στο 28%, ενώ τα 10ετή ομόλογα διαπραγματεύονται κάτω του ήμισυ της ονομαστικής αξίας τους. Και είναι πολλοί μήνες πια που οι καταθέτες αποσύρουν χρήματα από τις ελληνικές τράπεζες. Μόνο η περαιτέρω χρηματοδότηση της Ευρώπης και του ΔΝΤ διατηρεί την Ελλάδα στο ευρώ. Κι αυτά τα δάνεια θα πρέπει κάποτε να αποπληρωθούν.
Αν οι Έλληνες καταλήξουν κάποια στιγμή στην εκτίμηση του ότι έχουν ήδη υποστεί – ή είναι πολύ κοντά στο να έχουν ήδη υποστεί – όλες τις αρνητικές επιπτώσεις του χειρότερου δυνατού σεναρίου μιας εξόδου από το ευρώ, χωρίς όμως να έχουν αποκομίσει κανένα από τα πλεονεκτήματά του, μπορεί κάλλιστα να αρχίσουν να σκέφτονται την εγκατάλειψη του ενιαίου νομίσματος. Αν συμβεί κάτι τέτοιο η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ΕΚΤ θα έρθουν σε πολύ δύσκολη θέση. Ένα ελληνικό χρεοστάσιο και η αποχώρηση της Αθήνας από το ευρώ μπορεί να προκαλέσει μια συστημική κρίση σε όλο τον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό κλάδο εξαιτίας της υψηλής έκθεσης των ευρωπαϊκών τραπεζών στα ελληνικά ομόλογα. Η ΕΕ δεν θέλει να υποκύψει χωρίς αυστηρούς όρους στη χρηματοδότηση της Ελλάδας εξαιτίας του υψηλού της κόστους και για το φόβο του ηθικού κινδύνου. Αλλά όπως έχουμε δει κατ’ επανάληψη κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, όλες οι τυπικότητες παραμερίζονται μόλις το κραχ γίνει αρκετά σοβαρό.
Ας θυμηθούμε για παράδειγμα πώς η Τράπεζα της Αγγλίας προειδοποιούσε δημόσια σχετικά με τις συνέπειες της διάσωσης του χρηματοπιστωτικού οργανισμού Northern Rock, αλλά στη συνέχεια, μετά την κατάρρευση των Lehman Brothers, δεν είχε καμία επιφύλαξη να χρηματοδοτήσει με τεράστια ποσά τις βρετανικές τράπεζες. Μπορεί οι Γερμανοί, οι Ολλανδοί και οι Φιλανδοί πολιτικοί να διαμαρτύρονται για τα υψηλά κονδύλια που καταλήγουν στην Ελλάδα προκειμένου να ικανοποιήσουν τους ψηφοφόρους τους, αλλά η εναλλακτική λύση θα είναι πολύ χειρότερη.
Κατά ειρωνικό τρόπο, αν οι Έλληνες αποφάσιζαν ότι η έξοδος από το ευρώ δεν είναι μόνο δυνατή αλλά και επιθυμητή, οι χώρες του πυρήνα με επικεφαλής τη Γερμανία θα υποχρεώνονταν σε πολύ μεγάλες υποχωρήσεις, ακόμα και σε πλήρη διαγραφή του χρέους της Ελλάδας. Βέβαια πριν κάνουν κάτι τέτοιο, οι χώρες του πυρήνα θα εκτιμούσαν προσεκτικά το κόστος της αποδέσμευσης της Ελλάδας σε σχέση με το κόστος άλλης μιας διάσωσης του τραπεζικού τους τομέα. Και δεν θα ήταν μόνο η Ελλάδα. Η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, και πιθανότατα η Ισπανία και η Ιταλία, θα ζητούσαν κι αυτές κάποιας μορφής ελάφρυνση του δικού τους εθνικού χρέους αν έβλεπαν την Ελλάδα να διασφαλίζει μια τόσο καλή συμφωνία. Αλλά αυτό θα μπορούσε να αποβεί καταστροφικό για τους πολιτικούς που θα έκαναν τις σχετικές υποχωρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, όσο περισσότερο οι Έλληνες πιστέψουν ότι θα ήταν προτιμότερο να βγουν από το ευρώ, τόσο καλύτερη θα είναι η συμφωνία που θα τους προσφέρει η Ευρώπη για να μην το κάνουν.
Θα μπορούσε ο ευρωπαϊκός πυρήνας να κάνει κάτι τέτοιο χωρίς να καταλήξει ο ίδιος στην κατάσταση της Ιρλανδίας, που στηρίζοντας τα χρέη άλλων – των τραπεζών της εν προκειμένη περίπτωση – βυθίστηκε η ίδια σε πτώση; Έχει ενδιαφέρον να δούμε πού θα κάτσουν τα πράγματα εκεί όπου σήμερα κρίνεται η αντιπαράθεση για την Ελλάδα.