Οι Ευρωπαίοι ηγέτες απηύθυναν έκκληση για μια συνολική στρατηγική ενίσχυσης της ανάπτυξης και των επενδύσεων στην Ελλάδα και θα οριστεί μια ομάδα δράσης που θα επεξεργαστεί τις λεπτομέρειες σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό αυτό τα διαρθρωτικά κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα διαρθρωτικά κονδύλια της ΕΕ αφορούν σημαντικά ποσά. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, τα διαρθρωτικά κονδύλια που έχει στη διάθεσή της η Ελλάδα χωρίς να τα έχει ακόμη χρησιμοποιήσει ξεπερνούν τα 12 δις ευρώ. Πρόκειται για χρήματα που θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν προκειμένου η Αθήνα να χρηματοδοτήσει τη δική της συμμετοχή σε δάνεια από την Ευρωπαϊκή Επενδυτική Τράπεζα κατά τρόπο ικανό να αυξήσει τα κεφάλαια που θα εισρεύσουν στην ελληνική οικονομία μέσα στα επόμενα 2-3 χρόνια σε 16 δις ευρώ. Τα κεφάλαια αυτά ισοδυναμούν με το 7% του ελληνικού ΑΕΠ και η χρήση τους δεν ενέχει καμία περαιτέρω μεταβίβαση πόρων στην Ελλάδα, πέραν αυτών που έχουν ήδη προβλεφθεί από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Είναι, ωστόσο, απαραίτητο να γίνουν μεταρρυθμίσεις σε ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση των κονδυλίων. Στόχος των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ είναι η περιφερειακή ανάπτυξη και οι διαδικασίες αποδέσμευσης των διαθέσιμων πόρων είναι παρατεταμένες – και όχι μόνο εξαιτίας της πολιτικής συνδιαλλαγής. Οι προτεραιότητες αυτές όμως δεν έχουν σε τίποτα να κάνουν με τις σημερινές έκτακτες ανάγκες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει επομένως να εγκρίνει έκτακτη νομοθεσία που θα επιτρέπει τα χρήματα αυτά να κατευθυνθούν προς ένα Ταμείο Οικονομικής Ανάκαμψης για τη στήριξη των προγραμμάτων διάσωσης της ΕΕ και του ΔΝΤ. Η προτεραιότητα των δαπανών γι’ αυτό το Ταμείο θα ήταν να ανταποκριθεί στους οικονομικούς στόχους του ελληνικού Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος Σταθερότητας, με την έμφαση δοσμένη στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Πρέπει όμως παράλληλα να διευκολυνθούν και οι διαδικασίες απελευθέρωσης των πόρων.
Ορίζοντας τις προτεραιότητες, προτείνουμε τα 16 δις ευρώ να κατευθυνθούν προς τους εξής στόχους:
• Καταρχήν, στην ενίσχυση της ποιότητας της ανώτατης εκπαίδευσης. Πριν την κρίση, ο ΟΟΣΑ και άλλοι φορείς είχαν θεωρήσει ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης αποτελούσε σημαντικό εμπόδιο για την ανάπτυξη της Ελλάδας. Σήμερα υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι οι δημόσιες περικοπές να επιδεινώσουν περαιτέρω την ποιότητα της ανώτατης εκπαίδευσης. Επομένως 4 δις ευρώ θα έπρεπε να κατευθυνθούν προς την χρηματοδότηση ιδρυμάτων αριστείας, με παροχή υποτροφιών και με χρηματοδότηση προγραμμάτων κινητικότητας, υπό τον αυστηρό όρο ότι τα χρήματα αυτά θα χρησιμοποιηθούν για την εκπαίδευση και μόνο.
• Δεύτερον, ένα μέρος των χρημάτων είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθεί για τη διευκόλυνση της εσωτερικής υποτίμησης. Οι εξαγωγές της Ελλάδας φτάνουν μόλις το 20% του ΑΕΠ της, και η αναλογία αυτή είναι πολύ χαμηλή για μια χώρα του μεγέθους της. Οι ελληνικές εταιρείες διαθέτουν ήδη κάποια εξαγωγική βάση ενώ η ζήτηση για υπηρεσίες όπως ο τουρισμός είναι άκρως ευαίσθητη στις μεταβολές των τιμών. Η μείωση του εργατικού κόστους θα μπορούσε κατά συνέπεια να ωφελήσει τις εξαγωγές μέσα από τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κόστους. Το Ταμείο θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει με 4 δις ευρώ μια προσωρινή επιχορήγηση των μισθών στους κλάδους που παράγουν εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες (βιομηχανία, ξενοδοχεία και εστιατόρια) με αφετηρία από την 1η Ιανουαρίου του 2012 και έως το 2013-2015. Αυτές οι επιχορηγήσεις θα εξυπηρετούσαν τη στήριξη της μείωσης του εργατικού κόστους ενώ παράλληλα θα αντιστάθμιζαν μέρος του κόστους που θα έπρεπε να καταβάλουν οι εργαζόμενοι. Ορισμένες επιχορηγήσεις μισθών θα μπορούσαν να εστιάσουν πολύ συγκεκριμένα σε κλάδους με εντατική έρευνα και ανάπτυξη προκειμένου να ενισχύσουν το αναπτυξιακό τους δυναμικό. Προκειμένου να αποφευχθεί η κάρπωση της μείωσης του εργατικού κόστους από την αύξηση των προσόδων, η εσωτερική υποτίμηση πρέπει να συνοδευτεί από πολύ ισχυρά μέτρα για τον περιορισμό της ισχύος των αγορών και την ανάπτυξη του ανταγωνισμού.
• Τρίτον, το Ταμείο πρέπει να στηρίξει την επιχειρηματικότητα. Οι οικονομίες αναπτύσσονται αναβαθμίζοντας τα προϊόντα που ήδη παράγουν και εισάγοντας την παραγωγή αναλόγων προϊόντων. Στην περίπτωση της Ελλάδας υπάρχει ισχυρό δυναμικό για αναβάθμιση. Για να επιτευχθεί όμως πρέπει να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις από την ίδρυσή τους. Αυτό είναι ακόμα πιο αναγκαίο μέσα στη σημερινή κατάσταση όπου η εξασθένηση των τραπεζών περιορίζει την πρόσβαση στην πίστωση. Το Ταμείο Οικονομικής Ανάκαμψης μπορεί κάλλιστα να χρηματοδοτήσει με 4 δις ευρώ τη στήριξη δανείων προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και να παράσχει κεφάλαια εισαγωγής στην αγορά στην παραγωγή νέων προϊόντων. Η δημόσια στήριξη θα πρέπει να παρέχεται σε ανταγωνιστική βάση στους κλάδους με το υψηλότερο δυναμικό.
• Τέταρτον, το Ταμείο θα πρέπει να υποστηρίξει κάποια χαρακτηριστικά προϊόντα καινοτομίας. Η Ελλάδα θα πρέπει να στοχεύσει σε πιο διαφοροποιημένη και υψηλότερης προστιθέμενης αξίας παραγωγή αν όντως επιθυμεί να αυξήσει ουσιαστικά τις εξαγωγές και τα έσοδα της. Άλλα 4 δις ευρώ μπορούν επομένως να στοχεύσουν στη στήριξη της δημιουργίας τοπικών κέντρων καινοτομίας που θα συνδυάζουν κέντρα ακαδημαϊκής αριστείας με ειδικές επιχειρηματικές ζώνες και θα επιτρέπουν την ταχεία τεχνολογική ανέλιξη. Θα μπορούσαν επίσης να δοθούν οικονομικά κίνητρα σε κορυφαία ευρωπαϊκά ερευνητικά ινστιτούτα για να ιδρύσουν κάμπους στην Ελλάδα. Αυτές οι επιχορηγήσεις μπορούν να εστιάσουν σε λίγες βασικές περιοχές (όπως η βιοτεχνολογία και η τεχνολογία της πράσινης ανάπτυξης) και θα πρέπει να έχουν ανεξάρτητη διαχείριση προκειμένου να διασφαλιστεί η αριστεία σε παγκόσμιο επίπεδο, να αποφευχθούν οι αθέμιτες επιρροές και να προσελκύσουν κορυφαίους διεθνείς ερευνητές με ελκυστικές αμοιβές. Τέτοια ακαδημαϊκά κέντρα αριστείας θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον πυρήνα ενός νέου προτύπου ανάπτυξης.
Βεβαίως τα οικονομικά κίνητρα από μόνα τους δεν αρκούν. Πρέπει να βελτιωθούν οι οικονομικοί θεσμοί. Η εφαρμογή του νόμου, ένα περιβάλλον ελεύθερο από διαφθορά και ένας κρατικός μηχανισμός με ισχυρή αποτελεσματικότητα αποτελούν τους κύριους συντελεστές της καινοτομίας και των επενδύσεων. Σήμερα και στο μέλλον, τα ευρωπαϊκά κονδύλια θα πρέπει να δίδονται στην Ελλάδα με αυστηρούς όρους για τη βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος.
Είναι αλήθεια ότι το πρόγραμμά μας υιοθετεί μια ισχυρή παρεμβατική γραμμή. Αυτό συμβαίνει επειδή όσο το σύστημα των τιμών αποδίδει λανθασμένα μηνύματα, μόνο η παρέμβαση μπορεί να οδηγήσει στην απαραίτητη αλλαγή των πόρων προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης ενός κλάδου εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Προσωρινά χρειάζεται μια παρεμβατική προσέγγιση. Και το ευρωπαϊκό χρήμα πρέπει να την υπηρετήσει.