Η συμβατική σκέψη μπορεί να είναι πλέον μόνο κατά το ήμισυ σωστή για να αντιμετωπίσουμε την κρίση της Ευρώπης. Η αντιμετώπιση του προβλήματος του δημόσιου χρέους παραμένει απαραίτητη αλλά τώρα πια δεν επαρκεί. Η Ευρώπη πρέπει να κινηθεί γρήγορα προκειμένου να σταθεροποιήσει τις τράπεζες του ίδιου του πυρήνα της, με τρόπους που θα πηγαίνουν πολύ πιο πέρα από αυτούς που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την Τετάρτη.Όπως έγινε γνωστό από ρεπορτάζ της εφημερίδας Financial Times, ανώτατα στελέχη της γαλλικής τράπεζας BNP Paribas ετοιμάζουν περιοδεία στη Μέση Ανατολή προκειμένου να συγκεντρώσουν νέα κεφάλαια και να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών στο ίδρυμά τους. Το παράδειγμά τους πρέπει να ακολουθήσουν κι άλλες τράπεζες αντιλαμβανόμενες τις συνθήκες έκτακτης ανάγκης στις οποίες βρισκόμαστε και αντιμετωπίζοντας σοβαρά τα προβλήματα των μειωμένων κεφαλαίων τους και της κακής ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού τους.
Το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης για την κρίση στηρίζεται στην υπόθεση ότι η κρίση χρέους της ευρωπαϊκής περιφέρειας είναι και το πρόβλημα, είναι και η λύση. Αυτό ίσχυε στην αρχή. Ο συνδυασμός της υπερχρέωσης με την αμελητέα ανάπτυξη έσπρωξε όντως τις πιο ευάλωτες χώρες – την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία – σε μια κλασική παγίδα χρέους. Και η άτολμη αντιμετώπιση της κρίσης εκ μέρους των πολιτικών τροφοδότησε μεγάλα κύματα μόλυνσης που υπονόμευσαν τη θέση κι άλλων χωρών.
Το πρόβλημα σήμερα έχει γίνει πολύ πιο πολύπλοκο και απειλεί το ευρωπαϊκό σύστημα.
Ας δούμε τι γίνεται στην Ιταλία. Τα επιτόκια της Ιταλίας που, σημειωτέον, αποτελεί την τρίτη σε μέγεθος αγορά ομολόγων παγκοσμίως παραμένουν σταθερά ψηλά, παρά τις επίμονες παρεμβάσεις της ΕΚΤ στην αγορά. Η υποβάθμιση του δημόσιου χρέους της χώρας από την Standard & Poor’s τη Δευτέρα και η υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης των κορυφαίων ιταλικών τραπεζών δυο μέρες μετά κατέστησαν ακόμη δυσκολότερα τα πράγματα.
Το παράδειγμα της Ιταλίας είναι το πλέον προβεβλημένο, ίσως όμως να μην αποτελεί τη μέγιστη απειλή για την παγκόσμια οικονομία που, σύμφωνα με τα λόγια της νέας γενικής διευθύντριας του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ έχει εισέλθει σε ‘επικίνδυνη φάση’. Ίσως το φιτίλι που καίγεται ταχύτατα μπροστά στα μάτια μας να βρίσκεται μέσα στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, και μάλιστα στη Γαλλία, φέροντας την Ευρώπη κοντά σε μια νέα και δη πολύ μεγάλη κρίση.
Τα γεγονότα είναι εντυπωσιακά και ανησυχητικά. Πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, αλλά και ορισμένες δημόσιες περιόρισαν δραστικά το βραχυπρόθεσμο δανεισμό τους προς τις γαλλικές τράπεζες. Οι πιστωτικές αγορές αυτή τη στιγμή θεωρούν ότι οι γαλλικές τράπεζες ενέχουν έναν κίνδυνο χρεοστασίου που αντιστοιχεί σε επίπεδα αξιολόγησης ΒΒ – δηλαδή επίπεδα εντελώς ασύμβατα με τη λειτουργία μιας υγιούς τράπεζας. Οι μετοχές των γαλλικών τραπεζών σήμερα διαπραγματεύονται με 50% έκπτωση έναντι της αξίας του χαρτοφυλακίου παγίων κατά μέσο όρο. Το χειρότερο, ο λόγος της χρηματιστηριακής τους αξίας προς τα συνολικά ίδια κεφάλαια έχει μειωθεί στο 1 με 1,5% (έναντι 6-8 για τις υγιείς τράπεζες).
Όλα αυτά είναι σημάδια μιας φυγής των θεσμικών επενδυτών από τις γαλλικές τράπεζες. Αν αυτά τα σημάδια επιμείνουν στο χρόνο, οι γαλλικές τράπεζες δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να προχωρήσουν σε απομόχλευση του ισολογισμού τους κατά τρόπον άκρως δραστικό και ανεξέλεγκτο. Τότε θα αρχίσουν να ανησυχούν οι μικρομεσαίοι καταθέτες και θα μπουν στον πειρασμό να ακολουθήσουν τους traders και τους θεσμικούς πελάτες προς την έξοδο. Στην περίπτωση αυτή η Ευρώπη θα έλθει αντιμέτωπη με μια ολοκληρωτική τραπεζική κρίση που θα επιδεινώσει την παγίδα του δημόσιου χρέους, θα καταστήσει βέβαιη την ύφεση διπλού πάτου και θα επιδεινώσει σημαντικά τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας.
Μέχρι στιγμής ούτε οι αρχές ούτε και οι τράπεζες έχουν κάνει όσα πρέπει για να σταματήσουν – και πολύ περισσότερο να αναστρέψουν – αυτές τις τάσεις. Η ΕΚΤ αποφάσισε να κλιμακώσει τη δράση της προκειμένου να αντισταθμίσει το κραχ ρευστότητας και χαλάρωσε τους κανόνες για τους τίτλους που δέχεται ως ενέχυρα έναντι χρηματοδότησης, καθιστώντας έτσι ευκολότερη την πρόσβαση των τραπεζών στη χρηματοδότησή της. Όμως τα προβλήματα της έλλειψης κεφαλαίων ασφαλείας και της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Κατά συνέπεια η Ευρώπη βρίσκεται λίγο πριν χάσει τον έλεγχο των ‘ελεγχόμενων λύσεων’ στην κρίση χρέους.
Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, οι δημοσιονομικές αρχές και οι τράπεζες πρέπει να συνεργαστούν με την ΕΚΤ προκειμένου να προωθήσουν τρία άμεσα, ταυτόχρονα και δραστικά μέτρα. Καταρχήν πρέπει να γίνουν ενέσεις κεφαλαίων στις τράπεζες μέσω συμπράξεων δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα που θα περιλαμβάνουν μηχανισμούς στα πρότυπα του αμερικανικού TARP. Παράλληλα, πρέπει να παρουσιάσουν μια ρεαλιστική αξιολόγηση των στοιχείων ενεργητικού που κατέχουν οι τράπεζες, ενώ θα πρέπει να ενισχύσουν και την προστασία των καταθέσεων. Μπορεί να αποδειχτεί επίσης απαραίτητο το μεγαλύτερο μοίρασμα του βάρους με τον ιδιωτικό τομέα.
Μέσα από την πικρή εμπειρία της τελευταίας 2ετίας η Ευρώπη έχει πλέον κατανοήσει πως είναι δύσκολο να λύσεις το πρόβλημα δημόσιου χρέους. Σήμερα πρέπει ακόμη να συνειδητοποιήσει ότι οι προκλήσεις και το κόστος για την κοινωνία πολλαπλασιάζονται αστρονομικά όταν η κρίση χρέους συνοδεύεται μια τραπεζική κρίση. Και πρέπει να πράξει ανάλογα.