Ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Ελλάδα σήμερα – μετά την ορθή, πλην ριψοκίνδυνη, αναγγελία δημοψηφίσματος για την έγκριση της νέας συμφωνίας δανεισμού από τον λαό του πρωθυπουργού Γιώργο Παπανδρέου, που πήγε άπατη μετά το ‘ξύλο’ στις Κάνες και το ‘άδειασμα’ του Παπανδρέου από κορυφαία στελέχη του κόμματός του; Όχι, δεν είναι η άτακτη χρεοκοπία ή η έξοδος από το ευρώ ή η καθυστέρηση της 6ης δόσης. Ο πιο άμεσος κίνδυνος είναι ένα bank run στις ελληνικές τράπεζες – το ενδεχόμενο μιας μαζικής απόσυρσης καταθέσεων…
Ο κίνδυνος αυτός είχε παίξει πολύ και στις αρχές της κρίσης – τότε που από τη μια μέρα στην άλλη δεν ξέραμε αν χρεοκοπούσαμε ή δεν χρεοκοπούσαμε…. Ωστόσο εκείνη την εποχή δεν εκδηλώθηκαν μαζικές αποσύρσεις καταθέσεων. Ή ενδεχομένως εκδηλώθηκαν αλλά δεν αφορούσαν τον πολύ κόσμο. Κάποιοι ‘φραγκάτοι’ έβγαλαν μπόλικο χρήμα σε παραδοσιακούς και νεότερους τραπεζικούς παραδείσους, όπως η Ελβετία και η Κύπρος, είτε για να τα ασφαλίσουν είτε για να επωφεληθούν σε ένα σενάριο επιστροφής στη δραχμή και ραγδαίας υποτίμησής της. Γι’ αυτό και το θέμα του ηθικού κινδύνου που θα προκύψει σε περίπτωση επιστροφής της Ελλάδας στη δραχμή, με τη δικαίωση όσων έβγαλαν τα λεφτά τους στο εξωτερικό, αποτελεί ένα επιχείρημα που ‘παίζει’ συχνά στις συζητήσεις για το ενδεχόμενο επιστροφής της Ελλάδας σε ένα εθνικό νόμισμα – και μετρά υπέρ της παραμονής στο ευρώ.
Από τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας, μικρές διαρροές υπήρξαν παντού αλλά πραγματικό bank run έχουμε δει μέχρι στιγμής μόνο στην Ιρλανδία. Το πρόβλημα εκεί είχε ξεκινήσει με την υπερχρέωση των ιρλανδικών τραπεζών. Το καλοκαίρι του 2010, δυο μήνες μετά την πρώτη διάσωση της Ελλάδας, διεξήχθησαν τα τεστ αντοχής των ευρωπαϊκών τραπεζών, οι ιρλανδικές τράπεζες τα πήγαν καλά αλλά το φθινόπωρο εκδηλώθηκε το bank run των Ιρλανδών καταθετών και σύντομα ακολούθησε η κατάρρευση των ιρλανδικών τραπεζών και η κρατικοποίησή τους. Ένα ή δυο μήνες μετά ήρθε και η ευρωπαϊκή διάσωση της Ιρλανδίας.
Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής είχαμε κάτι το διαφορετικό – που ορισμένοι δυτικοί αξιωματούχοι έχουν αποκαλέσει ‘slow motion bank run’ – ‘επίθεση στις τράπεζες σε αργή κίνηση’, στην πραγματικότητα μια αργή αλλά διαρκή διαρροή καταθέσεων. Σύμφωνα με τα νούμερα της Τράπεζας της Ελλάδας, το 2010 οι καταθέσεις των Ελλήνων στις τράπεζες μειώθηκαν κατά 14%, με 1.5 ως 2 δις ευρώ κατά μέσο όρο να εγκαταλείπουν τα ιδρύματα κάθε μήνα. Η τάση αυτή συνεχίστηκε με παραπλήσιους ρυθμούς καθ’ όλη τη διάρκεια του 2011 και αντιστράφηκε για ένα μήνα, μετά τη συμφωνία της 21ης Ιουλίου. Τον Αύγουστο τα χρήματα βγήκαν από τα σεντούκια και τα στρώματα και επέστρεψαν στις τράπεζες με αποτέλεσμα την αύξηση των καταθέσεων κατά 1.4 δις ευρώ. Όμως από το Σεπτέμβριο η τάση φέρεται να έχει αντιστραφεί ξανά – καθώς με την απόπειρα της ελληνικής κυβέρνησης να ζητήσει πολιτική διαπραγμάτευση, την αιφνίδια αποχώρηση της τρόικας από την Αθήνα και τα όσα ακολούθησαν η αβεβαιότητα επέστρεψε δριμύτερη… Και τον Οκτώβριο η τάση επιδεινώθηκε δραστικά, αφού σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες που αναμένουμε να επιβεβαιώσουμε από την οσονούπω δημοσίευση των στοιχείων της Τράπεζας της Ελλάδας, τον μήνα αυτό σημειώνεται πραγματικά μεγάλη διαρροή καταθέσεων της τάξης των 10 δις ευρώ, που εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει το 6% των καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες.
Βεβαίως, όπως όλοι γνωρίζουμε, η αργή και μόνιμη διαρροή των ελληνικών καταθέσεων δεν αφορά μόνο κάποιους που βγάζουν λεφτά στο εξωτερικό για ασφάλεια, τα κάνουν χρυσές λίρες ή τα κρύβουν στα στρώματα. Αφορά κι ένα μεγάλο κομμάτι Ελλήνων που αποσύρει λεφτά για λόγους ανάγκης. Πώς θα εξυπηρετήσει δάνεια ο δημόσιος υπάλληλος με τον πετσοκομμένο μισθό, πώς θα καλύψει τρύπες ο ιδιωτικός που πληρώνεται ‘έναντι’, ο έμπορος και ο επαγγελματίες που κρατάει λίγο ακόμη το μαγαζί και το δελτίο ελπίζοντας, πώς θα πληρώσει τη φαρμακαποθήκη ο φαρμακοποιός αφού οι ίδιος έχει να λάβει από τον ΟΠΑΔ 11 μήνες; Ωστόσο το αυξημένο μέγεθος της διαρροής του Οκτωβρίου σε συνδυασμό με το κλίμα ανασφάλειας στη χώρα υποδεικνύουν πως ξεκίνησαν οι μαζικές αποσύρσεις για λόγους ασφαλείας – ένεκα του σεναρίου επιστροφής στη δραχμή που ενισχύθηκε. Περιορίζοντας περαιτέρω τις αντοχές των τραπεζών που έτσι κι αλλιώς έχουν να αντιμετωπίσουν τις απομειώσεις από το κούρεμα των ελληνικών τίτλων και να κάνουν προβλέψεις για τα επισφαλή δάνεια που ερευνά η BlackRock.