Καθοδικοί κίνδυνοι κι ευχάριστες εκπλήξεις το 2011

Του Νούριελ Ρουμπίνι

Οι προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία το 2011 κάνουν εν μέρει λόγο για επιμονή των τάσεων που είδαμε το 2010. Οι τάσεις αυτές είναι: η αναιμική, κατώτερη του μέσου όρου, ανάκαμψη σχήματος U στις προηγμένες οικονομίες, καθώς οι εταιρείες και τα νοικοκυριά συνεχίζουν να αποκαθιστούν τις ισορροπίες στους ισολογισμούς τους και η ισχυρότερη ανάκαμψη σχήματος V στις αναδυόμενες οικονομίες, η οποία οφείλεται στα ισχυρότερα μακροοικονομικά, χρηματοπιστωτικά και πολιτικά βασικά δεδομένα. Οι τάσεις αυτές καταλήγουν σε ετήσια ανάπτυξη κοντά στο 4% για την παγκόσμια οικονομία, με τις προηγμένες οικονομίες να αναπτύσσονται με 2% και τις αναδυόμενες να αναπτύσσονται με 6%.

Αλλά σε αυτό το σενάριο μπορεί να υπάρξουν καθοδικοί κίνδυνοι και ευχάριστες εκπλήξεις. Σε ό,τι αφορά τους καθοδικούς κινδύνους, ο σημαντικότερος απορρέει από την περαιτέρω χρηματοπιστωτική μόλυνση της Ευρώπης αν απλωθεί το πρόβλημα της Ευρωζώνης – όπως και φαίνεται πιθανό – στην Πορτογαλία, την Ισπανία και το Βέλγιο. Με δεδομένο το σημερινό επίπεδο των επίσημων κονδυλίων που βρίσκονται στη διάθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σήμερα η Ισπανία μοιάζει πολύ μεγάλη για να αφεθεί σε χρεοκοπία αλλά και πολύ μεγάλη για να σωθεί.

Άλλος ένας καθοδικός κίνδυνος για την παγκόσμια ανάπτυξη προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 2011, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν μια ύφεση διπλού πυθμένα στην αγορά κατοικιών, υψηλή ανεργία και πολύ αδύναμη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, μια χρηματοπιστωτική κρίση που επιμένει, μεγάλα δημόσια ελλείμματα σε ομοσπονδιακό και πολιτειακό επίπεδο και αύξηση του κόστους δανεισμού ως συνέπεια της απουσίας ενός προγράμματος δημοσιονομικής σταθερότητας. Επιπλέον, η πιστωτική επέκταση και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού θα περιοριστεί περαιτέρω, καθώς πολλά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη διατηρούν μια τάση αποφυγής των κινδύνων έναντι του δανεισμού.

Στην Κίνα και τις άλλες αναδυόμενες οικονομίες, οι καθυστερήσεις στην σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής μπορεί να τροφοδοτήσουν μια αύξηση του πληθωρισμού που θα υποχρεώσει σε πολύ σκληρότερα μέτρα αργότερα, με την Κίνα ιδίως να συντρέχει τον κίνδυνο μιας σκληρής προσγείωσης. Υπάρχει ακόμη κι ο κίνδυνος μιας κακής διαχείρισης των κεφαλαιακών εισροών στις αναδυόμενες οικονομίες, που μπορεί να τροφοδοτήσουν πιστωτικές φούσκες και φούσκες αξιών. Επιπλέον, περαιτέρω αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου, της ενέργειας και των εμπορευμάτων θα οδηγήσουν σε αρνητικούς όρους για το διεθνές εμπόριο και σε περιορισμό του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος των κρατών που είναι καθαροί εξαγωγείς εμπορευμάτων, ενώ θα ενισχύσουν τις πληθωριστικές πιέσεις στις αναδυόμενες αγορές.

Συν τοις άλλοις, οι νομισματικές πιέσεις θα παραμείνουν μεγάλες. Οι χώρες με μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών θα πρέπει να προχωρήσουν σε ονομαστική και πραγματική υποτίμηση (για να τονώσουν την ανάπτυξη μέσω των καθαρών εξαγωγών τους αφού η συνεχιζόμενη απομόχλευση του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα θα διατηρήσει την εγχώρια ζήτηση χαμηλά), ενώ οι πλεονασματικές χώρες (και ιδίως οι αναδυόμενες οικονομίες) θα προσφεύγουν σε παρεμβάσεις στις αγορές νομισμάτων για να αντισταθούν στην ονομαστική υποτίμηση των νομισμάτων τους και σε διάφορα προστατευτικά μέτρα προκειμένου να μην έχουν πραγματική νομισματική υπερτίμηση. Όλα αυτά υποχρεώνουν τις ελλειμματικές χώρες σε πραγματικές αναπροσαρμογές της συναλλαγματικής τους ισοτιμίας μέσα από τον αποπληθωρισμό – ο οποίος αυξάνει το βάρος του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους και μπορεί να οδηγήσει σε άτακτα χρεοστάσια.

Περαιτέρω, διακρίνονται διάφοροι μείζονες γεωπολιτικοί κίνδυνοι, που συμπεριλαμβάνουν το ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας καθώς και την πιθανότητα χρήσης στρατιωτικής δύναμης από το Ισραήλ – ή και από τις ΗΠΑ – για την αναστολή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Έχουμε ακόμη την πολιτική και οικονομική αναταραχή στο Πακιστάν καθώς και το ενδεχόμενο ενίσχυσης των κυβερνο- επιθέσεων – για παράδειγμα σε εκδίκηση για την κίνηση δίωξης σε βάρος του WikiLeaks.

Στις ΗΠΑ ο βραδύς αριθμός απομόχλευσης του ιδιωτικού τομέα – με δεδομένα τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης της οικονομίας που περιλαμβάνουν την επέκταση των επιδομάτων ανεργίας για 13 μήνες, τη μείωση της φορολογίας επί των μισθολογικών αμοιβών και τη διατήρηση των φοροαπαλλαγών των υψηλών εισοδημάτων για άλλα 2 χρόνια – μπορεί να ξεγελάσει τους πολιτικούς και να τους κάνει να θεωρήσουν ότι τα σχετικώς μεγάλα δίδυμα ελλείμματα, δημοσιονομικό και τρεχουσών συναλλαγών, μπορεί να συνεχίζονται εσαεί. Όμως αυτό ενδέχεται να δημιουργήσει χρηματοπιστωτικές πιέσεις σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο – και πιέσεις για προστατευτισμό βραχυπρόθεσμα.

Τέλος, εξαιτίας της πολιτικής αντίθεσης στα μέτρα δημοσιονομικής σταθεροποίησης, ιδίως στην Αμερική, συντρέχει ο κίνδυνος να υποστηριχθούν λύσεις χρηματοδότησης των δημοσίων ελλειμμάτων με εκτύπωση χρήματος. Αυτό όμως (από τη στιγμή που περιορίζεται το απόθεμα των αγορών αγαθών και απασχόλησης) μπορεί να ενισχύσει τις πληθωριστικές προσδοκίες και τις αποδόσεις των ομολόγων.

Αλλά υπάρχουν και ενδεχόμενες θετικές εκπλήξεις. Οι αμερικανικές εταιρείες είναι ισχυρές και πολύ κερδοφόρες, εξαιτίας της μεγάλης μείωσης των θέσεων εργασίας. Έχουν συνεπώς σοβαρά περιθώρια για αύξηση των κεφαλαιακών επενδύσεων και περαιτέρω προσλήψεις που μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο ισχυρή και άνω της τάσης ανάπτυξη του αμερικανικού ΑΕΠ το 2011. Αντιστοίχως και η Ευρωζώνη, με επικεφαλής τη Γερμανία, υπάρχει περίπτωση να κινηθεί προς την ενίσχυση της οικονομικής και πολιτικής ένωσης (ιδίως μέσω κάποιου τύπου δημοσιονομικής ένωσης), θέτοντας έτσι υπό έλεγχο τα προβλήματα της περιφέρειας της.

Εντωμεταξύ η ανάπτυξη στη Γερμανία και τον πυρήνα της Ευρωζώνης μπορεί κάλλιστα να επιταχυνθεί περαιτέρω, με δεδομένη την ισχύ των αναδυόμενων αγορών που και αυτές μπορεί να καταγράψουν υψηλότερη ανάπτυξη, ενισχύοντας περαιτέρω την ταχεία παγκόσμια ανάπτυξη.

Η εξισορρόπηση των καθοδικών κινδύνων και των ευχάριστων εκπλήξεων στις αναπτυσσόμενες και τις αναδυόμενες οικονομίες θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω άνοδο της ζήτησης για τα επικίνδυνα περιουσιακά στοιχεία (μετοχές και πιστώσεις), που με τη σειρά τους θα ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη μέσω της παραγωγής πλούτου και της μείωσης του κόστους δανεισμού. Η θετική ανατροφοδότηση από την κατανάλωση στην παραγωγή, την απασχόληση και την αύξηση των εισοδημάτων – τόσο μέσα στις χώρες όσο και διασυνοριακά, μέσω του διεθνούς εμπορίου – μπορεί να επιταχύνει περαιτέρω τους ρυθμούς της παγκόσμιας ανάπτυξης, ίδιος αν οι νομισματικές συνθήκες των προηγμένων οικονομιών παραμείνουν χαλαρές για περισσότερο καιρό του αναμενόμενου, στηρίζοντας την ανατίμηση των περιουσιακών στοιχείων και κατά συνέπεια τη ζήτηση και την ανάπτυξη.

Πράγματι, έπειτα από μια τετραετία (2007 - 2010) ύφεσης ή αναιμικής ανάκαμψης, η διαδικασία της αποκατάστασης των ισολογισμών – που δεν έχει ολοκληρωθεί – προχωρά και μπορεί να καταλήξει σε μείωση των αποταμιεύσεων και αύξηση των δαπανών οι οποίες θα στηρίξουν την ανάπτυξη στις προηγμένες οικονομίες. Οι ζημιές από τη χρηματοπιστωτική κρίση δεν έχουν εκλείψει αλλά η ισχυρή ανάπτυξη μπορεί να θεραπεύσει πολλές πηγές, ιδίως τις πληγές που οφείλονται στο χρέος.

Μέχρι στιγμής οι καθοδικοί κίνδυνοι και οι ευχάριστες εκπλήξεις για την παγκόσμια οικονομία δείχνουν ισορροπημένες. Αλλά αν εφαρμοστούν σωστές κυβερνητικές πολιτικές στις ανεπτυγμένες και τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες ώστε να ελεγχθούν οι καθοδικοί κίνδυνοι που θα κυριαρχήσουν περισσότερο στο πρώτο εξάμηνο του έτους – και που απορρέουν από την πολιτική και νομισματική αβεβαιότητα – θα έχουμε μια πιο ισχυρή ανάπτυξη που θα ριζώσει στο δεύτερο ήμισυ του 2011 και το 2012.