Οι πραγματικοί λόγοι για την αύξηση των επιτοκίων

Αν παίρνει κανείς στα σοβαρά τον πληθωρισμό στόχο, όπως κάνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η απόφαση της εκ των προτέρων ανακοίνωσης μιας σχεδόν σίγουρης αύξησης των επιτοκίων δείχνει να διέπεται από εσωτερική συνέπεια. Οι περισσότεροι αναλυτές, ωστόσο, προσδοκούσαν ότι η αύξηση του βραχυπρόθεσμου αναχρηματοδοτικού επιτοκίου της ΕΚΤ θα γινόταν τον Ιούνιο. Τώρα προοιωνίζεται για τον Απρίλιο. Αυτή η διαφορά των δύο μηνών δεν έχει καθόλου να κάνει με απροσδόκητες πληθωριστικές πιέσεις. Πρόκειται για πολιτική απόφαση που έχει τρεις εξηγήσεις – αλλά ίσως και μια άλλη βαθύτερη.

Πρώτον, η απόφαση αυτή αντισταθμίζει την ανησυχία της Γερμανίας ότι η ΕΚΤ θα χαλαρώσει τη νομισματική της πολιτική αν στη θέση του Τρισέ βρεθεί κάποιος μη Γερμανός. Όπως έγραφε ο Γερμανός δημοσιογράφος Μαρκ Σέριτς στην Die Zeit την περασμένη βδομάδα, η ΕΚΤ πήρε την απόφαση αυτή μια μέρα που απουσίαζε από τη συνεδρίαση του ΔΣ της ο Άξελ Βέμπερ, ο πρόεδρος της Bundesbank. Η ΕΚΤ δηλώνει έτσι ότι μπορεί κάλλιστα να είναι ‘σκληρή’ και χωρίς έναν Γερμανό κεντρικό τραπεζίτη πάνω από το κεφάλι της. Η ΕΚΤ δήλωσε δυνατά και ξεκάθαρα ότι πράγματι ‘θα κάνει ό,τι απαιτείται’ προκειμένου να διατηρήσει τον ετήσιο πληθωρισμό κάτω του 2%.

Δεύτερον, η απόφαση αυτή υποδεικνύει ότι η ΕΚΤ παίρνει στα σοβαρά τη διάκριση των νομισματικών πολιτικών και των πολιτικών ρευστότητας. Το μήνυμα αυτό είναι σημαντικό επειδή η ΕΚΤ θέλει να δείξει ότι η ελευθερία της να ασκεί τη νομισματική της πολιτική δεν υπόκειται στους καταναγκασμούς της συγκυρίας.

Τρίτον, προειδοποιώντας για μια πρόωρη αύξηση του επιτοκίου, η ΕΚΤ προκαλεί την περαιτέρω ανατίμηση του ευρώ. Κανένας κεντρικός τραπεζίτης δεν θα αναγνωρίσει ποτέ δημοσίως ότι επιδιώκει ανατίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Αλλά η ισχυρότερη ισοτιμία θα αποδειχτεί αποτελεσματικότερη από τα υψηλά επιτόκια για την αντιστάθμιση εκείνου του τύπου πληθωρισμού στον οποίο είναι τώρα εκτεθειμένη η Ευρωζώνη: υψηλότερες τιμές ενέργειας και αυξανόμενες μισθολογικές πιέσεις στις εξαγωγικές επιχειρήσεις. Η ενίσχυση της συναλλαγματικής ισοτιμίας μπορεί να αποτρέψει την ανάγκη για μεγαλύτερες αυξήσεις επιτοκίων αργότερα.

Τέλος, ας δούμε την εξής διάσταση: Μήπως η ΕΚΤ δηλώνει την αντίθεσή της στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, τους επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων που είναι έτοιμοι να καταλήξουν σε προτάσεις για την οικονομική διακυβέρνηση της Ευρωζώνης πολύ κατώτερες των αναγκών; Ο Τρισέ απηύθυνε σε διάφορες περιστάσεις έκκληση για ένα ‘κβαντικό άλμα’ στην οικονομική διακυβέρνηση της Ευρωζώνης, νοούμενο σε όρους πιο αυστηρής δημοσιονομικής συμμόρφωσης και συντονισμού των οικονομικών και των χρηματοπιστωτικών πολιτικών. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο διεξάγονται οι διαπραγματεύσεις δηλώνει πως τίποτα τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Ό,τι προβλήθηκε σαν μεγάλη στρατηγική για τον τερματισμό της κρίσης της Ευρωζώνης εκφυλίζεται σε ασκήσεις κυνισμού, όπου αδύναμοι και αναποτελεσματικοί Ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα συμφέροντά τους στο εσωτερικό των χωρών τους.

Αν ο κ. Τρισέ δεν είχε ανακοινώσει την ‘ισχυρή επαγρύπνηση’ την περασμένη Πέμπτη, τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων θα εστίαζαν σε μια άλλη εκπληκτική δήλωση που έκανε στην ίδια συνέντευξη τύπου. Αναφερόμενος στις πολιτικές συζητήσεις για τη μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης της Ευρωζώνης, ο κεντρικός τραπεζίτης δήλωσε απαντώντας σε ένα ερώτημα: «Μπορώ να συνοψίσω τη θέση μας λέγοντας ότι η Επιτροπή δεν έχει προχωρήσει αρκετά. Οι κυβερνήσεις έχουν μάλιστα αποδυναμώσει τη θέση της Επιτροπής. Τώρα υπολογίζουμε στο Κοινοβούλιο». Πρόκειται για μια εκπληκτική δήλωση. Ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας προτρέπει το Κοινοβούλιο να προβάλει βέτο σε ένα νόμο. Με άλλα λόγια η ΕΚΤ μετέχει σε έναν δια-θεσμικό πόλεμο.

Πρόκειται για πολύ σημαντική εξέλιξη – και ασυνήθιστη με βάση τα δεδομένά μας. Πώς είναι δυνατόν ένας κεντρικός τραπεζίτης να τολμά να λέει σε ένα εκλεγμένο κοινοβούλιο τι να κάνει; Αν είναι λάθος η ανάμειξη των πολιτικών στην ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας, τότε είναι σίγουρα λάθος και για την κεντρική τράπεζα να αναμειγνύεται στα πολιτικά.

Ωστόσο ας δούμε το εξής. Η Ευρωζώνη δεν αποτελεί κράτος αλλά νομισματική ένωση με πολύ δυσλειτουργικούς θεσμούς, με την εξαίρεση της ΕΚΤ. Η κεντρική τράπεζα είναι ο μόνος θεσμός που λειτουργεί στη βάση της προοπτικής ολόκληρης της Ευρωζώνης, σε αντίθεση με το Συμβούλιο που αφορά μόνο συμβιβασμούς ανάμεσα σε εθνικά συμφέροντα και όπου οι μεγάλες δυνάμεις συνωμοτούν για να υπηρετήσουν τα συμφέροντά τους.

Η επιστροφή στις παλιές κακές μέρες του διακυβερνητικού συντονισμού έχει ανησυχήσει τον Τρισέ. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που ο Γκέρχαρντ Σρέντερ και ο Ζακ Σιράκ υπέγραψαν τη θανατική καταδίκη του Συμφώνου Σταθερότητας. Η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί κάνουν ξανά σήμερα το ίδιο πράγμα. Θέλουν θα κινηθούν εκτός ευρωπαϊκών συνθηκών και να ακρωτηριάσουν τις λειτουργίες του Ευρωκοινοβουλίου. Την περασμένη βδομάδα μια διακομματική επιτροπή εξοργισμένων κοινοβουλευτικών εξέδωσε μια ανακοίνωση υποσχόμενη να χρησιμοποιήσει τις υπάρχουσες εξουσίες της για να σταματήσει αυτή την τρέλα. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα μάχη. Ο Τρισέ είναι στο πλευρό των ευρωβουλευτών.

Αυτές οι δια-θεσμικές φιλονικίες αποτελούσαν πάντα τμήμα της πολιτικής των Βρυξελλών. Αλλά η σημερινή διαμάχη είναι ποιοτικά διαφορετική. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι η ανακοίνωση της αύξησης των επιτοκίων αποτελεί πολιτική προειδοποιητική βολή της ΕΚΤ . Κάτι τέτοιο θα πήγαινε πολύ μακριά. Αλλά αν η ΕΚΤ και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνεργάζονταν αρμονικά με στόχο ένα σύστημα κοινής οικονομικής διακυβέρνησης, μπορεί ο Τρισέ κάλλιστα να ήθελε και να μπορούσε να πείσει το ΔΣ να περιμένει λίγο προτού ανακοινώσει αύξηση των επιτοκίων – να μην κάνει κάτι τέτοιο σε αυτό τον τόσο σύντομο Μάρτιο.