Η Ελβετία είναι μια ηπειρωτική χώρα με ελάχιστους φυσικούς πόρους, πέραν του νερού και των ωραίων τοπίων. Αλλά, κατά πώς λέγεται, τα ωραία τοπία δεν τρώγονται. Το πιο σημαντικό είναι πως η Ελβετία είναι μια μικρή ανοικτή οικονομία που για το εμπόριο και τους πόρους που της λείπουν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους γείτονές της. Κι ένας από τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της είναι η Ιταλία που έρχεται πλέον αντιμέτωπη με το φάσμα μιας μείζονος κρίσης. Οι μεγάλες εισροές κεφαλαίων και η διαδοχική ανατίμηση του νομίσματός της έχουν καταστήσει το ελβετικό φράγκο μη ανταγωνιστικό. Επομένως, γιατί οι επενδυτές συρρέουν στην Ελβετία και το ελβετικό νόμισμα;
Καταρχήν η Ελβετία επωφελείται από τη φήμη της ως το παγκόσμιο θησαυροφυλάκιο των ασφαλών καταθέσεων. Το απόρρητο του ελβετικού τραπεζικού συστήματος μπορεί σήμερα να είναι λιγότερο ασφαλές από ό,τι ήταν στο παρελθόν, αλλά παραμένει ασφαλές λιμάνι, ιδίως για τους ξένους που θέλουν να διατηρήσουν τα χρήματά τους ασφαλή – συχνά και αφορολόγητα – από τις ίδιες τις αρχές των χωρών τους. Η επενδυτική τραπεζική της Ελβετίας έχει τη σφραγίδα της μέγιστης εγκυρότητας.
Αλλά υπάρχουν και οικονομικοί λόγοι που καθιστούν την Ελβετία ασφαλές λιμάνι. Η Ελβετία διατηρεί σταθερά μεγάλα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της. Παρά την ισχύ του ελβετικού φράγκου, φέτος το ελβετικό εμπορικό πλεόνασμα αναμένεται να φτάσει το 13% του ΑΕΠ, ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου θα παραμείνει διψήφιο καθ’ όλη την επόμενη 5ετία. Αυτά τα μεγάλα πλεονάσματα βοηθούν στην προστασία της οικονομίας της Ελβετίας από τις κερδοσκοπικές επιθέσεις καθώς η χώρα δεν εξαρτά τη χρηματοδότηση της από τις εισροές ξένου κεφαλαίου.
Ακόμα πιο ελκυστική για τους επενδυτές είναι ενδεχομένως η φήμη της Κεντρικής Τράπεζας της Ελβετίας ως ενός από τα σκληρότερα παγκοσμίως ‘αντιπληθωριστικά γεράκια’, και μάλιστα σε έναν κόσμο όπου οι κεντρικές τράπεζες δείχνουν διατεθειμένες να ακολουθήσουν όλο και πιο χαλαρές νομισματικές πολιτικές. Κατά τα τελευταία 20 χρόνια ο πληθωρισμός στην Ελβετία ήταν πάντα γύρω στο 1% ή και χαμηλότερα και αναμένεται να μείνει εκεί ή να πέσει πιο χαμηλά στα χρόνια που έρχονται. Τι καλύτερο καταφύγιο λοιπόν από το χρυσάφι και το ελβετικό φράγκο απέναντι στους φόβους ότι η Τράπεζα της Αγγλίας, η αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα και άλλες κεντρικές τράπεζες θα επιδιώξουν να βγουν από την παγίδα της κρίσης χρέους τους αποπληθωρίζοντάς το;
Δεν είναι επομένως σύμπτωση που ο χρυσός και το ελβετικό φράγκο έχουν εξακοντιστεί στα ύψη. Από τον Ιούνιο του 2007 το ελβετικό φράγκο ανατιμήθηκε κατά 38% με βάση ένα καλάθι εμπορικά σταθμισμένων νομισμάτων και μόνο το 2011 ανατιμήθηκε πλέον του 16% Η άνοδος του ελβετικού φράγκου ασκεί ωστόσο σοβαρές πιέσεις στην ελβετική βιομηχανική παραγωγή που βρίσκεται να παλεύει ενάντια σε ένα νόμισμα κατά 40% ως 50% υπερτιμημένο. Την ίδια στιγμή οι εξαγωγικές επιδόσεις της Ελβετίας είναι πιθανόν να διαβρωθούν εξαιτίας της εξάρτησής της από τους όλο και πιο ευάλωτους γείτονές της.
Περίπου το 60% των ελβετικών εξαγωγών πηγαίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το 80% των εισαγωγών της προέρχεται από αυτήν. Καθώς η κρίση χρέους της Ευρωζώνης σημαίνει κάμψη της ζήτησης από τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας ενώ παράλληλα, σύμφωνα με τις προβλέψεις πολλών οικονομολόγων, το 2012 αναμένεται περιορισμός των ισχυρών φέτος ρυθμών ανάπτυξης της ατμομηχανής του κοινού νομίσματος, της Γερμανίας, η Ελβετία θα αρχίσει να υφίσταται μεγάλες πιέσεις.
Αποτελεί ίσως ειρωνεία το ότι η ελκυστικότητα της Ελβετίας για τους ξένους πιστωτές οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι θεωρείται ως η ευθεία αντικαταστάτρια της Γερμανίας πριν το ευρώ και το ελβετικό φράγκο κάτι σαν το παλαιό μάρκο, σε μια συγκυρία όπου η γερμανική συμμετοχή στο κοινό νόμισμα προσέδωσε στην γερμανική οικονομία αξιοσημείωτη αναπτυξιακή δυναμική διατηρώντας την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της.
Ο συμβουλευτικός οίκος Capital Economics θεωρεί ότι οι Ελβετοί εξαγωγείς δεν θα μπορέσουν για πολύ καιρό ακόμη να παλεύουν ενάντια στο ισχυρό νόμισμα. Το αποτέλεσμα θα είναι χαμηλότερα εμπορικά πλεονάσματα απ’ ό,τι αναφέρουν οι προβλέψεις του ΔΝΤ και η εξασθένιση της ελβετικής οικονομίας. Στο τέλος αυτό θα οδηγήσει τους επενδυτές να ξανασκεφτούν τα περί ασφάλειας του ελβετικού φράγκου.
Η Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας έχει επίγνωση του προβλήματος και λαμβάνει μέτρα. Στις 3 Αυγούστου, η τράπεζα ανακοίνωσε πως «η τρέχουσα ισχύς του ελβετικού φράγκου απειλεί την ανάπτυξη της οικονομίας και αυξάνει τα πτωτικά ρίσκα για την σταθερότητα των τιμών» και προχώρησε στη μείωση του επιτοκίου του ελβετικού φράγκου, ενώ παράλληλα είπε ότι θα αυξήσει σημαντικά την παροχή ρευστότητας στην ελβετική αγορά μέσα στις επόμενες ημέρες. Μετά τα μέτρα αυτά, το ελβετικό νόμισμα κατέγραψε πτώση 2% έναντι του δολαρίου, για να επανέλθει όμως αμέσως στα προηγούμενα υψηλά του μέσα σε 48 ώρες από την υποβάθμιση της αμερικανικής οικονομίας.
Έχουν άλλα ‘όπλα’ στη διάθεσή τους οι ελβετικές αρχές ώστε να ανακόψουν τις εισροές ξένων κεφαλαίων προτού συντρίψουν την οικονομία τους; Αξίζει να θυμηθούμε ότι από το 1972 ως το 1978 η Ελβετία είχε επιβάλει ειδικά τέλη στις καταθέσεις των μη Ελβετών πολιτών στις τράπεζές της που στην πραγματικότητα κατέληγαν να αποδίδουν αρνητικά ονομαστικά επιτόκια. Αλλά με δεδομένο το ότι σήμερα τα πραγματικά επιτόκια είναι αρνητικά στο μεγαλύτερο μέρος του αναπτυγμένου κόσμου, φτάνουν τα ελαφρώς αρνητικά ονομαστικά επιτόκια μιας χώρας με τον ελάχιστο πληθωρισμό στον κόσμο ώστε να διώξουν τους ανθρώπους που ψάχνουν ασφαλές μέρος να παρκάρουν τα λεφτά τους;
Ίσως μια ακόμη πιο σημαντική αδυναμία της Ελβετίας είναι η συνεχιζόμενη εξάρτησή της από τον κλάδο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Το 2010 το ενεργητικό των ελβετικών τραπεζών ξεπερνούσε το 700% του ΑΕΠ. Μόνο η Ιρλανδία και το Λουξεμβούργο είχαν μεγαλύτερες αναλογίες. Μια συστημική τραπεζική κρίση που ενδέχεται να προκληθεί από τα χρεοστάσια στην περιφέρεια της Ευρωζώνης μπορεί να έχει τρομακτικές επιπτώσεις στην ελβετική οικονομία. Ένας στρατηγικός αναλυτής που εργάζεται για μια ελβετική τράπεζα επισημαίνει ανησυχητικές αναλογίες ανάμεσα στην Ελβετία και την Ιρλανδία που η οικονομία της συνετρίβη εξαιτίας του υπερβολικού μεγέθους του τραπεζικού της τομέα.
Παρά τα ενδεχόμενα προβλήματα της Ελβετίας, στο παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος που είναι οι αγορές των νομισμάτων παραμένει πιο ελκυστική από τον ανταγωνισμό. Ακόμα και ισχυροί ανταγωνιστές της, όπως η Νορβηγία, που έχει πολλά από τα ισχυρά σημεία της Ελβετίας χωρίς τις αδυναμίες της εξάρτησης από το χρηματοπιστωτικό τομέα, υπολείπονται σε ελκυστικότητα εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, ένας εκ των οποίων είναι ότι δεν εκδίδουν αρκετά κρατικά ομόλογα για να προσφέρουν στους επενδυτές ένα εύκολα διαπραγματεύσιμο εργαλείο.
Επί του παρόντος τουλάχιστον, η Ελβετία παραμένει ένα από τα τελευταία ασφαλή καταφύγια για τους φοβισμένους επενδυτές.