Αγγίζοντας τη Μεγάλη Σύγκλιση

Συγκλίνοντα εισοδήματα και αποκλίνουσα ανάπτυξη – αυτή είναι η οικονομική ιστορία των ημερών μας. Γινόμαστε μάρτυρες της αντιστροφής των τάσεων απόκλισης των εισοδημάτων του 19ου και του πρώιμου 20ου αιώνα. Την εποχή εκείνη τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης και οι πιο επιτυχημένες πρώην αποικίες τους κατάφεραν να αποσπάσουν ένα σημαντικό οικονομικό πλεονέκτημα πάνω στην υπόλοιπη ανθρωπότητα. Αλλά τώρα το πλεονέκτημα αυτό αντιστρέφεται ταχύτερα από ό,τι ανέκυψε. Αυτό είναι αναπόφευκτο και επιθυμητό. Αλλά δημιουργεί μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις.Σε ένα πρόσφατο βιβλίο του, ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Κένεθ Πομεράντς διαπραγματεύτηκε την ‘μεγάλη απόκλιση’ ανάμεσα στην Κίνα και τη Δύση. Ο ίδιος την τοποθέτησε στα τέλη του 18ου αιώνα και στον 19ο . Δεν υπάρχει καθολική συμφωνία ως προς τους χρόνους βέβαια. Ο πρύτανης των στατιστικολόγων Άγκνους Μάντισον στα ύστερα γραπτά του υποστήριξε ότι από το 1820 η κατά κεφαλήν παραγωγή της Βρετανίας ήταν ήδη 3πλάσια και των ΗΠΑ 12πλάσια από της Κίνας. Πάντως για τη μεγάλη απόκλιση που ακολουθεί δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Στα μέσα του 20ου αιώνα το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα – στη βάση της αγοραστικής δύναμης – για την Κίνα και την Ινδία κυμαίνονταν στο 5% και το 7% των αμερικανικών επιπέδων αντίστοιχα. Επιπλέον τίποτα δεν είχε αλλάξει ως το 1980.

Ό,τι είχε κάποτε αποτελέσει το κέντρο του κόσμου και της τεχνολογίας είχε μείνει πίσω. Η απόκλιση αυτή όμως σήμερα αντιστρέφεται. Πρόκειται για το σημαντικότερο γεγονός του κόσμου μας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Μάντισον, μεταξύ 1980 και 2008 η αναλογία της κατά κεφαλήν παραγωγής της Κίνας έναντι των ΗΠΑ αυξήθηκε από 6% σε 22% ενώ της Ινδίας από 5% σε 10%. Στοιχεία άλλων πηγών δείχνουν ότι η αναλογία αυξήθηκε από 3% σε 19% για την Κίνα και από 3% σε 7% για την Ινδία μεταξύ του 1980 και του 2009. Οι συγκρίσεις είναι αβέβαιες αλλά οι μεταβολές έχουν καταγραφεί.

Η ταχεία σύγκλιση της παραγωγικότητας με τις προηγμένες δυτικές οικονομίες έχει κι άλλα ιστορικά προηγούμενα στην εποχή που ακολούθησε το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πρωτοπόρος ήταν η Ιαπωνία, ακολουθούμενη από την Νότια Κορέα και τους λεγόμενους Δράκους της Ανατολικής Ασίας – Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη και Ταϊβάν. Η εκβιομηχάνιση της Ιαπωνίας ξεκίνησε τον 19ο αιώνα με σημαντική επιτυχία. Μετά την ήττα της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία ξεκίνησε με το ένα πέμπτο της κατά κεφαλήν αμερικανικής παραγωγής – περίπου όπου βρίσκεται η Κίνα σήμερα – για να αγγίξει το 70% στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Έφτασε σε μια κορύφωση της τάξης του 90% των αμερικανικών επιπέδων το 1990, όπου έσκασε η φούσκα της οικονομίας της πριν υποχωρήσει ξανά. Η Νότια Κορέα άρχισε με το 10% των αμερικανικών επιπέδων στα μέσα της δεκαετίας του 1960 για να αγγίξει το 50% το 1997 πριν την ασιατική κρίση και το 64% το 2009.

Αυτό που είναι χωρίς προηγούμενο σήμερα δεν είναι η σύγκλιση αλλά η έκτασή της. Ας υποθέσουμε ότι η Κίνα θα ακολουθήσει την πορεία της Ιαπωνίας κατά τη δεκαετία του 1950 και 1960. Στην περίπτωση αυτή έχει ακόμη μπροστά της 20 χρόνια καλπάζουσας ανάπτυξης που θα την φέρει ως το 70% της κατά κεφαλήν παραγωγής των ΗΠΑ το 2030. Σε αυτό το σημείο πλέον, η κινεζική οικονομία θα είναι κατά τι μικρότερη του τριπλάσιου της αμερικανικής και μεγαλύτερη από την οικονομία της Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης μαζί. Και η Ινδία ακολουθεί από κοντά. Με τους σημερινούς ρυθμούς ανάπτυξης, η ινδική οικονομία θα φτάσει το 80% της αμερικανικής το 2030, αν και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της μπορεί να βρίσκεται ακόμη στο ένα πέμπτο του αμερικανικού.

Η Κίνα βρίσκεται σήμερα εκεί που ήταν η Ιαπωνία το 1950 σε σχέση με τα αμερικανικά επίπεδα εκείνης της εποχής. Αλλά σε απόλυτους όρους, η κατά κεφαλήν παραγωγή της Κίνας είναι πολύ υψηλότερη από τη στιγμή που τα αμερικανικά επίπεδα έχουν τριπλασιαστεί. Σήμερα το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας βρίσκεται εκεί που βρισκόταν της Ιαπωνίας στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και της Νότιας Κορέας στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Η Ινδία βρίσκεται εκεί που βρισκόταν η Ιαπωνία στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και η Νότια Κορέα στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Με δύο λόγια η σημερινή απόκλιση των ρυθμών ανάπτυξης ανάμεσα στις επιτυχημένες αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας και τις προηγμένες οικονομίες της Δύσης αντανακλά την ταχύτητα της σύγκλισης των εισοδημάτων ανάμεσά τους. Η απόκλιση των ρυθμών ανάπτυξης είναι εκπληκτική. Σε μια βαρυσήμαντη ομιλία του το Νοέμβριο ο πρόεδρος της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας Μπεν Μπερνάνκι σημείωσε ότι στο δεύτερο τρίμηνο του 2010 το συνολικό πραγματικό παραγόμενο προϊόν των αναδυόμενων οικονομιών ήταν 41% υψηλότερο από του πρώτου τριμήνου του 2005. Ήταν 70% υψηλότερο στην Κίνα και 55% υψηλότερο στην Ινδία. Στις προηγμένες οικονομίες το πραγματικό προϊόν ήταν μόλις 5% υψηλότερο. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση και η ύφεση που την ακολούθησε ήταν ένα μικρό διάλειμμα, για τις πλούσιες χώρες υπήρξε καταστροφική.

Η μεγάλη σύγκλιση είναι ένα γεγονός που αλλάζει τον κόσμο. Σήμερα η Δύση – που συμπεριλαμβάνει τη Δυτική Ευρώπη και κάποιες πρώην αποικίες, δηλαδή τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία – αντιπροσωπεύει το 11% του παγκοσμίου πληθυσμού. Αλλά η Κίνα και η Ινδία αντιπροσωπεύουν το 37%. Η σημερινή θέση των χωρών της Δύσης δεν είναι βιώσιμη. Είναι προϊόν της μεγάλης απόκλισης. Και θα πάρει τέλος με τη μεγάλη σύγκλιση.

Αυτό προϋποθέτει καταρχήν πως η σύγκλιση θα συνεχιστεί, αν και όχι απαραίτητα με τους σημερινούς καλπάζοντες ρυθμούς. Η καλύτερη απάντηση για όσους το αμφισβητούν αυτό είναι: γιατί όχι; Οι δυνάμεις της αγοράς και της τεχνολογίας διαχέουν το απόθεμα της συσσωρευμένης γνώσης σε όλο τον κόσμο. Κανείς να μην αμφιβάλλει ότι οι λαοί της Κίνας και της Ινδίας μπορούν κάλλιστα να το εφαρμόσουν. Διακρίνονται από το ίδιο επιχειρηματικό πνεύμα με τους Δυτικούς.

Μέχρι πρόσφατα σημαντικό ρόλο έπαιζαν τα πολιτικά, κοινωνικά και άλλα εμπόδια. Αυτό δεν συμβαίνει εδώ και κάποιες δεκαετίες. Γιατί να εμφανιστούν ξανά; Είναι βέβαια γεγονός ότι χρειάζονται πολλές μεταρρυθμίσεις για να προχωρήσει η ανάπτυξη, αλλά η ίδια η ανάπτυξη τείνει να μετασχηματίζει τις κοινωνίες και την πολιτική προς τις επιθυμητές κατευθύνσεις. Είναι αλήθεια πως ενδέχεται η Κίνα και η Ινδία να μην καταφέρουν να ξεπεράσουν την αμερικανική παραγωγικότητα. Ούτε η Ιαπωνία τα κατάφερε. Αλλά προχώρησε πάρα πολύ. Γιατί να μη φτάσουν στο ήμισυ της αμερικανικής παραγωγικότητας; Εκεί βρίσκεται σήμερα η Πορτογαλία. Δεν μπορεί η Κίνα να φτάσει την Πορτογαλία; Σίγουρα μπορεί.

Βέβαια μπορεί να προκύψουν καταστροφές. Αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ακόμη και οι παγκόσμιοι πόλεμοι και οι υφέσεις απλά ανέκοψαν προσωρινά την άνοδο των πρώτων βιομηχανικών χωρών. Αν αφήσουμε κατά μέρος την πιθανότητα ενός πυρηνικού πολέμου, τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει την πρόοδο των μεγάλων αναδυόμενων χωρών, μόνο ίσως να την καθυστερήσει. Η Κίνα και η Ινδία είναι αρκετά μεγάλες ώστε ακόμα και σε περίπτωση κατίσχυσης του προστατευτισμού να καταφέρουν να αντλήσουν ανάπτυξη από τις εσωτερικές τους αγορές. Είναι μάλιστα τόσο μεγάλες που μπορούν να οδηγήσουν την ανάπτυξη και στις άλλες αναδυόμενες χώρες.

Στους τελευταίους αιώνες ότι υπήρξε κάποτε ευρωπαϊκή και αμερικανική περιφέρεια έγινε το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας. Σήμερα οι οικονομίες που έγιναν περιφέρεια αναδύονται εκ νέου σαν το κέντρο. Και αυτό θα αλλάξει ολόκληρο τον κόσμο.