Από πολιτικής άποψης το πράγμα γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Η Γερμανία και η Φιλανδία ενέκριναν τη διάσωση της Πορτογαλίας. Αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο αν θα εγκρίνουν και οι δύο τους το δεύτερο ελληνικό δάνειο που πρέπει να αναμένεται για το φθινόπωρο. Το πιθανότερο είναι ότι θα το κάνουν αλλά δεν πρέπει να αποκλείσουμε πια την πιθανότητα ενός μεγάλου πολιτικού ατυχήματος στο Βερολίνο, στην Αθήνα, στο Ελσίνκι, και στις τρεις αυτές πρωτεύουσες ή κάπου αλλού. Στη Γερμανία αυξάνονται οι πιέσεις για ένα ελληνικό χρεοστάσιο. Η πλειοψηφία των πολιτικών και των οικονομολόγων συμφωνούν ότι το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο. Ορισμένοι σχολιαστές του βρετανικού και του αμερικανικού τύπου υποστηρίζουν την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα απορρίπτει και τις δύο ιδέες. Η ΕΚΤ απορρίπτει ακόμη και την εθελοντική αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης έχουμε περιέλθει σε πλήρες πολιτικό αδιέξοδο. Ελάχιστος χρόνος έχει μείνει για τη λήψη αποφάσεων και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει επιλογές. Επομένως, τι θα ακολουθήσει;
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του αρχικού πακέτου των 110 δις ευρώ η Ελλάδα επρόκειτο να επιστρέψει στις κεφαλαιαγορές το 2012. Αυτό, βέβαια, είναι μη ρεαλιστικό. Ο επόμενος στόχος είναι η χρηματοδότηση της Αθήνας ως το 2013 όπου θα τεθεί σε ισχύ ο νέος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας. Η ρύθμιση αυτή θα απαιτήσει άλλα 50 δις ευρώ αλλά προϋποθέτει ότι η ελληνική οικονομία θα περάσει σε ανάκαμψη το 2012 και ότι η ελληνική κυβέρνηση, σε ένα θρίαμβο της ελπίδας πάνω στην εμπειρία, θα καταφέρει να εφαρμόσει ένα πολύ μεγαλύτερο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων από αυτό που ανακοίνωσε πρόσφατα. Το νέο δάνειο της Ελλάδας θα είναι στην πραγματικότητα πολύ λιγότερο των 50 δις, θα είναι κάτι τι λιγότερο των 30 δις ευρώ, με τη γνωστή κατανομή μεταξύ της ΕΕ και του ΔΝΤ.
Το κενό θα καλυφθεί από τις ιδιωτικοποιήσεις στις οποίες θα προχωρήσει η Αθήνα. Άλλη μια δυνατότητα είναι η έκδοση καλυμμένων ομολογιών από την Ελλάδα. Η ιδέα εδώ είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να εκδώσει ομόλογα με εγγυήσεις σε κρατικά περιουσιακά στοιχεία, μεταξύ αυτών και ομόλογα καλυμμένα από κρατικά περιουσιακά στοιχεία που θα ιδιωτικοποιηθούν σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Υπάρχει ένα βασικό πρόβλημα στην έκδοση καλυμμένων ομολόγων από την άποψη ότι υποβιβάζουν σε δεύτερους τη τάξει πιστωτές τους ήδη κατόχους ελληνικών ομολόγων. Αλλά αυτό είναι θέμα βαθμού και όχι αρχής. Το μέρος των δανείων του ΔΝΤ στο ελληνικό πιστωτικό πρόγραμμα έχει ήδη καθεστώς προτιμώμενου πιστωτή. Και οι τιμές της αγοράς για τους ελληνικούς τίτλους έχουν αποτιμήσει και ενσωματώσει πολύ χειρότερα σενάρια.
Από την οπτική γωνία του βουλευτή ενός εθνικού Κοινοβουλίου της Ευρωζώνης, η πραγματική επιλογή δεν είναι αν θέλει ή όχι τη διάσωση της Ελλάδας. Προφανώς και δεν τη θέλει. Η πραγματική επιλογή είναι μεταξύ μιας επιζήμιας διάσωσης και μιας επιζήμιας χρεοκοπίας. Αν η Ελλάδα αφεθεί να χρεοκοπήσει, είτε εντός είτε εκτός Ευρωζώνης, θα χρειαστεί μια σαρωτική για τα δημόσια οικονομικά αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή ο πληθωρισμός του ελληνικού χρέους και πιθανότατα περαιτέρω στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Το ελληνικό χρεοστάσιο μπορεί κάποια στιγμή να γίνει αναπόφευκτο, αλλά αυτό μάλλον δεν μπορεί ή δεν πρέπει να συμβεί πριν το 2013 το νωρίτερο.
Τα μέλη του γερμανικού και του φιλανδικού Κοινοβουλίου, παρά τον ευρωσκεπτικισμό τους, αποστρέφονται τον κίνδυνο και μπορεί να ψηφίσουν με βαριά καρδιά υπέρ ενός νέου ελληνικού πακέτου μετρίων διαστάσεων. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να συμβούν και μερικά άλλα πράγματα. Για παράδειγμα, πρέπει να υπάρξει μια εφικτή στρατηγική ανάπτυξης για την Ελλάδα. Πρέπει να αμφιβάλλει κανείς ότι οι βουλευτές θα εγκρίνουν ένα νέο δάνειο που θα στηρίζεται μόνο στη λιτότητα. Αυτή η στρατηγική έχει ήδη αποτύχει. Κάθε νέο πακέτο θα πρέπει να εστιάζει στις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται παράλληλα με τη συνέχιση της λιτότητας. Για να αποδώσουν αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να στηριχτούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και θα πρέπει να πλήξουν τα ισχυρά κατεστημένα συμφέροντα στις χώρες που λαμβάνουν τα δάνεια. Δεν πρέπει να αποκλείεται ακόμη η ενδεικτική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, αλλά όχι κατά τρόπο που να θυμίζει αναδιάρθρωση του χρέους.
Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί από δύο σοβαρά πολιτικά σφάλματα, που και τα δυο τους οφείλονται στην Αγγέλα Μέρκελ. Το πρώτο ήταν η υπόσχεση που έδωσε η Γερμανίδα καγκελάριος ότι δεν θα υπάρξει κανένα χρεοστάσιο στα υπάρχοντα ομόλογα ως το 2013 και το δεύτερο ήταν η απόφαση της να αποκλείσει την αγορά ομολόγων από τις δευτερογενείς αγορές για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό και, κατ’ επέκταση, και από τον παρόντα μηχανισμό. Ο συνδυασμός των δύο αυτών δεσμεύσεων λογικά σημαίνει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μόνο ένα πολιτικό εργαλείο στη διάθεσή της μέχρι το 2013: τη συνέχιση των διασώσεων σε συνδυασμό με τη συνέχιση της λιτότητας.
Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε πόσες πολιτικές αντιστάσεις εγείρει μια τέτοια στρατηγική. Το πιθανότερο είναι πως οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ θα τα καταφέρουν αλλά η στρατηγική αυτή είναι άκρως επικίνδυνη και είναι πιθανόν να οδηγήσει σε μεγάλα πολιτικά ατυχήματα.
Το κόστος της αντιμετώπισης της κρίσης θα ήταν πολύ χαμηλότερο αν η Γερμανίδα καγκελάριος είχε επιδιώξει καλύτερες συμβουλές για τις χρηματοπιστωτικές πραγματικότητες της κρίσης της Ευρωζώνης. Για να ικανοποιήσει τους δογματικούς της πειθαρχίας στο κόμμα της η Μέρκελ έδωσε υποσχέσεις που δεν μπορεί εύκολα να κρατήσει και που οδήγησαν σε μια απάτη μέσα στην οποία κι η ίδια παγιδεύτηκε. Οι δογματικοί τώρα λένε πως η Ελλάδα δεν εφαρμόζει τους ευρωπαϊκούς όρους και πως, συνεπώς, ένα νέο δάνειο είναι απαράδεκτο.
Το μόνο ίσως καλό νέο από την Ευρωζώνη είναι οι εκπληκτικές αναπτυξιακές επιδόσεις της Γαλλίας και πιο πολύ της Γερμανίας κατά το πρώτο τρίμηνο 2011. Αλλά σε όρους αντιμετώπισης της κρίσης, το φαινόμενο αυτό μπορεί να λειτουργήσει διττά. Μπορεί να ενισχύσει τη δυνατότητα και την προθυμία της Γερμανίας και των άλλων χωρών του ευρωπαϊκού Βορρά να βοηθήσουν την περιφέρεια. Αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε ταχύτερη αύξηση των επιτοκίων, γεγονός που θα δημιουργήσει προβλήματα, ιδίως στην Ισπανία.
Μπορούμε να στοιχηματίζουμε ότι η Ευρωζώνη θα καταφέρει να προχωρήσει – καταλήγοντας εν τέλει σε μια δημοσιονομική ένωση με ένα κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο. Ή αυτό θα γίνει ή θα καταλήξει στην καταστροφική διάρρηξή της.