Πολλά ακούγονται και γράφονται για τα CDS, τα συμβόλαια ασφάλισης ομολόγων έναντι του κινδύνου στάσης πληρωμών από τον εκδότη τους. Πολλοί έχουν επικεντρώσει την κριτική τους στα λεγόμενα «γυμνά CDS», δηλαδή στα συμβόλαια ασφάλισης ομολόγων που αγοράζει κάποιος χωρίς να έχει στο χαρτοφυλάκιό του τα ομόλογα που ασφαλίζει - κάτι σαν να αγοράζεις ασφάλεια για το σπίτι του γείτονα. Κι όμως, κακώς επικεντρώνεται η κριτική σε αυτό το ζήτημα! Το πρόβλημα είναι τελείως διαφορετικό και ίσως να βρίσκεται «θρονιασμένο» στο ευρωπαϊκό -και στο ελληνικό - τραπεζικό σύστημα και να αποτελεί το καλύτερα κρυμμένο μυστικό του. Στην πραγματικότητα, από την άποψη του κινδύνου για το οικονομικό σύστημα, το πρόβλημα δεν είναι αυτός που αγοράζει «γυμνό CDS», αλλά αυτός που κάνει το ακριβώς αντίθετο: δηλαδή, πουλάει σε κάποιον αντισυμβαλλόμενο ασφάλιση για τον κίνδυνο ενός χρεογράφου, ενώ ταυτόχρονα έχει το ίδιο χρεόγραφο στο χαρτοφυλάκιό του.
Γιατί αυτό είναι το πιο επικίνδυνο; Την απάντηση δίνει το παράδειγμα του αμερικανικού ασφαλιστικού κολοσσού American Insurance Group, του μεγαλύτερου οργανισμού που έπεσε θύμα της αμερικανικής κρίσης με τα δομημένα προϊόντα της αγοράς ακινήτων και χρειάσθηκε να διασωθεί με τεράστια ποσά από την αμερικανική κυβέρνηση και την FED για να μην καταρρεύσει το οικονομικό σύστημα του δυτικού κόσμου.
Διδάγματα από την AIG
Η AIG δεν βρέθηκε στα πρόθυρα της κατάρρευσης επειδή είχε πουλήσει CDS για προϊόντα που αποδείχθηκαν «τοξικά», με αποτέλεσμα να βρεθεί εκτεθειμένη σε τεράστιες υποχρεώσεις προς τους κατόχους τέτοιων δομημένων προϊόντων, δηλαδή κυρίως σε αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες και hedge funds. Στην πραγματικότητα, η AIG κλονίσθηκε επειδή διέπραξε μια από τις μεγαλύτερες... ηλιθιότητες στην ιστορία της διαχείρισης κινδύνων: πωλούσε, δηλαδή, CDS και αναλάμβανε τον κίνδυνο ασφάλισης χρεογράφων, ενώ ταυτόχρονα αγόραζε για το χαρτοφυλάκιό της τα ίδια χρεόγραφα, πολλαπλασιάζοντας τον κίνδυνο.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι όταν ένα δομημένο προϊόν στεγαστικών δανείων περνούσε στο «κόκκινο», δηλαδή είχαν γίνει προβληματικά τα δάνεια στα οποία στηριζόταν, η AIG ήταν υποχρεωμένη να πληρώσει την αξία του στο ακέραιο σε όσους το είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους. Ταυτόχρονα, όμως, η AIG είχε στο χαρτοφυλάκιό της, ως επενδυτής, τεράστιας αξίας «τοξικά» που η ίδια ασφάλιζε. Έτσι, έχανε διπλά, αφού ήταν υποχρεωμένη να πληρώσει από τα κεφάλαιά της την αξία των ασφαλισμένων χρεογράφων, ενώ ταυτόχρονα έχανε τεράστια κεφάλαια από τις επενδύσεις της στην ίδια κατηγορία χρεογράφων. Με απλά λόγια, αντί να πάρει δύο ΑΝΤΙΘΕΤΟΥΣ κινδύνους, όπου ο ένας αντισταθμίζει τον άλλο, είχε πάρει δύο φορές τον ΙΔΙΟ κίνδυνο!
Βέβαια, όσο η «πυραμίδα» με τα στεγαστικά δάνεια και τα δομημένα προϊόντα μεγάλωνε και ενδυναμωνόταν, αυτή η ηλίθια πρακτική της AIG ήταν εξαιρετικά επικερδής: εισέπραττε εις διπλούν από αυτή τη «φούσκα», τόσο από τα ασφάλιστρα που πλήρωναν οι επενδυτές για τα CDS, όσο και από τα δομημένα προϊόντα υψηλής απόδοσης που είχε στο χαρτοφυλάκιό της. Δηλαδή, η AIG είχε κάνει μια... συμφωνία με το διάβολο των αγορών: όσο κρατούσε η «φούσκα» εμφάνιζε τεράστια κέρδη, πλήρωνε παχυλά μερίσματα και μπόνους, αλλά όταν η «φούσκα» έσκασε η κορυφαία ασφαλιστική έγινε μέσα σε λίγους μήνες ένα αφερέγγυο «πτώμα» της αγοράς, που κρατήθηκε τεχνητά στη ζωή μόνο χάρη στους Αμερικανούς φορολογούμενους.
Μόνο 7 δισ. η καθαρή αξία των CDS ελληνικών ομολόγων
Ας περάσουμε μερικές χιλιάδες μίλια ανατολικά, στην ευρωπαϊκή ήπειρο, για να δούμε τι πραγματικά μπορεί να συμβαίνει με τα CDS και τη χρήση τους στην ευρωπαϊκή εκδοχή της κρίσης χρέους, που δεν είναι πολύ διαφορετική από την αμερικανική: και εδώ, όπως στις ΗΠΑ, κάποιο επενδυτές έχουν αγοράσει χρεόγραφα που κινδυνεύουν να γίνουν «τοξικά». Στις ΗΠΑ τα χρεόγραφα αυτά ήταν προϊόντα με σημείο αναφοράς τα στεγαστικά δάνεια ιδιωτών, στην Ευρώπη τα εν δυνάμει «τοξικά» χρεόγραφα είναι οι μέχρι χθες «απολύτως ασφαλείς» τίτλοι δανεισμού των κρατών της ευρωζώνης. Αυτή είναι και η σημαντικότερη διαφορά στις δύο κρίσεις, καθώς το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα δεν έχει σχηματίσει ούτε τις ελάχιστες προβλέψεις για τον κίνδυνο απωλειών από κρατικά ομόλογα, επειδή τράπεζες και εποπτικές αρχές τα αντιμετωπίζουν ως «απολύτως ασφαλή».
Ας πάρουμε την περίπτωση της Ελλάδας, για να αρχίσουμε να εξηγούμε τι μπορεί να κρύβεται στον «γκρίζο» κόσμο των συμβολαίων ασφάλισης ελληνικού χρέους. Η συνολική ονομαστική αξία των CDS που έχουν συναφθεί επί του ελληνικού χρέους είναι περίπου 77 δισ. ευρώ. Αυτό που μετράει, όμως, είναι η καθαρή αξία, δηλαδή το κέρδος για κάποιους ή ζημιά για τους αντισυμβαλλόμενους, που θα μείνει αν χρειασθεί να εκκαθαρισθούν αυτά τα συμβόλαια μετά από ένα «πιστωτικό γεγονός»: η καθαρή αξία δεν ξεπερνά τα 7 δισ. ευρώ.
Μπορεί αυτό το μικρό, σε σχέση με το ενεργητικό και τα κεφάλαια των ευρωπαϊκών τραπεζών, να αποτελεί τόσο σοβαρό πρόβλημα, ώστε οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης και η ΕΚΤ να επιμένουν μετά... μανίας στην ανάγκη να μην υπάρξει «πιστωτικό γεγονός» (βλ. χρεοκοπία) της Ελλάδας, ώστε να μην εκκαθαρισθούν τα CDS; Ασφαλώς η απάντηση είναι αρνητική: ακόμη και αν υποθέσουμε ότι μόνο δυο-τρεις μεγάλες τράπεζες ή ασφαλιστικές εταιρείες της ευρωζώνης επιβαρυνθούν με όλο αυτό το ποσό, τα 7 δισ. ευρώ είναι πολύ λίγα για να κλονίσουν το ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα. Αρκεί να σκεφθούμε ότι ακόμη και οι ελληνικές τράπεζες έχουν καταφέρει να συγκεντρώσουν μεγαλύτερο ποσό από αυτό από το 2009 και μετά με τη διάθεση μετοχών στην αγορά. Τα 7 δισ. ευρώ δεν είναι, εξάλλου, παρά μόνο ένα μικρό κλάσμα των κεφαλαίων μόνο των ελληνικών τραπεζών και ένα απειροελάχιστο κλάσμα των κεφαλαίων των τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών της ευρωζώνης (μια «σταγόνα στον ωκεανό»).
Πού βρίσκεται λοιπόν το πρόβλημα με τα CDS; Και προς τι όλη αυτή η υστερία, κυρίως από τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης και την ΕΚΤ; Γιατί να μην αφήσουν την Ελλάδα να αναδιαρθρώσει το χρέος της, να ελαφρυνθεί από αυτό το τεράστιο βάρος η οικονομία της και να τεθεί σε καλύτερη βάση για όλους το πρόβλημα με τις υπερχρεωμένες χώρες της περιφέρειας;
Αν το πρόβλημα είναι ο κίνδυνος μετάδοσης σε άλλες περιφερειακές οικονομίες, πρέπει να επισημάνουμε ότι και εκεί δεν φαίνεται να είναι πολύ σοβαρό: η Πορτογαλία είναι μέσα στις 30 χώρες και εταιρείες με τα μεγαλύτερα συμβόλαια ασφάλισης επί του χρέους τους, αλλά και για την Πορτογαλία το καθαρό ποσό είναι μικρό, αφού μόλις που ξεπερνά τα 8 δισ. ευρώ. Η Ιρλανδία δεν βρίσκεται καν στο τοπ-30.
Υπάρχουν AIG και στην Ευρώπη;
Φαίνεται ότι κάτι άλλο φοβούνται στην πραγματικότητα οι ευρωπαϊκές αρχές, όχι τον ασήμαντο κίνδυνο από την εκκαθάριση των CDS σε περιπτώσεις χρεοκοπιών χωρών της ευρωζώνης: αυτό που φοβούνται είναι η ύπαρξη μιας ή και περισσότερων AIG στο ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα!
Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις, για να το πούμε με άλλα λόγια (σίγουρα η ΕΚΤ γνωρίζει περισσότερα επί του θέματος, αλλά αποφεύγει να το συζητήσει δημόσια...), ότι υπάρχουν ευρωπαϊκές τράπεζες που έχουν διαπράξει την ίδια κερδοσκοπική ανοησία που διέπραξε η AIG στην αμερικανική αγορά. Υπάρχουν, δηλαδή, τράπεζες που όχι μόνο έχουν «φορτώσει» τα χαρτοφυλάκιά τους με μεγάλου ύψους τοποθετήσεις σε κρατικά ομόλογα της Ελλάδας και των άλλων χωρών της περιφέρειας, αλλά έχουν πουλήσει και CDS για την ασφάλιση των ίδιων ομολόγων έναντι του κινδύνου χρεοκοπίας!
Ποιες μπορεί να είναι αυτές οι τράπεζες; Υπάρχει έντονη φιλολογία στο παρασκήνιο των αγορών ότι πρόκειται για μεγάλες γαλλικές και γερμανικές τράπεζες, που έχουν πέσει στο θανάσιμο αμάρτημα της διπλής κερδοσκοπίας επί των ομολόγων της περιφέρειας της ευρωζώνης. Ουδείς μπορεί βέβαια να αποδείξει αυτό τον ισχυρισμό, αφού ως γνωστόν οι τράπεζες κρατούν μυστικά τα στοιχεία για τις θέσεις τους σε CDS. Έτσι, γνωρίζουμε σήμερα ποιοι είναι οι μεγάλοι επενδυτές στα ελληνικά ομόλογα (ανάμεσά τους, η γαλλική BNP, η βελγογαλλική DEXIA, η ιταλική Generali, η γερμανική Commerzbank, η γαλλική Societe Generale, οι γαλλικές Groupama, CNP και AXA η γερμανική Deutsche Bank και πολλές άλλες τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες).
Δεν γνωρίζουμε όμως ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι «ασφαλιστές» των ελληνικών ομολόγων, που τα έχουν ταυτόχρονα και στα χαρτοφυλάκιά τους ως επενδύσεις, και βρίσκονται, συνεπώς, πολύ κοντά στον κίνδυνο να πάθουν ό,τι και η AIG: να χάσουν από το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, να χάσουν και από την εκκαθάριση των CDS!
Εμπλέκονται και ελληνικές τράπεζες;
Υπάρχουν ενδείξεις, ότι το «θανάσιμο αμάρτημα» της διπλής κερδοσκοπίας επί των ελληνικών ομολόγων δεν είναι άγνωστο σε ορισμένους Έλληνες τραπεζίτες. Οι φήμες στην αγορά το 2010, σύμφωνα με τις οποίες ελληνικές τράπεζες είχαν ασφαλίσει ελληνικά ομόλογα και ταυτόχρονα τα είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους σε τεράστιες δόσεις ήταν τόσο έντονες, που τις είχε περιλάβει σε έκθεσή της και η BNP Paribas, αν και οι αναλυτές της παραδέχονταν ότι είναι αδύνατο να επιβεβαιωθούν από επίσημα στοιχεία.
Το μόνο που ξέρουμε για την ανάμιξη των ελληνικών τραπεζών στα CDS είναι η ιστορία με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Μόνο που το Τ.Τ. είχε κάνει τη σωστή κίνηση και δεν είχε αποδυθεί στην επικίνδυνη διπλή κερδοσκοπία: Η διοίκηση Φιλιππίδη είχε ανοίξει τον Αύγουστο του 2009 τη μεγαλύτερη θέση της παγκόσμιας αγοράς CDS επί ελληνικών ομολόγων, ως αγοραστής και όχι ως πωλητής ασφάλισης. Με τον τρόπο αυτό κάλυπτε τον κίνδυνο από το τεράστιο χαρτοφυλάκιο ομολόγων του, σε βαθμό πλήρους εξουδετέρωσης, ακόμη και σε σενάρια μεγάλου «κουρέματος» του ελληνικού χρέους.
Υπάρχουν ενδείξεις -αυτό μεταδίδεται στο “B” από τραπεζικά στελέχη που γνωρίζουν το θέμα αλλά αποφεύγουν να μιλήσουν δημόσια για ευνόητους λόγους...- ότι το Τ.Τ. ήταν η μοναδική ελληνική τράπεζα που είχε χρησιμοποιήσει ΣΩΣΤΑ τα CDS, σε μια πολιτική ενεργού αντιστάθμισης κινδύνων, ενώ άλλες τράπεζες είχαν κάνει το ιστορικό λάθος να πουλήσουν ασφάλιστρα για ομόλογα, διπλασιάζοντας τους κινδύνους των χαρτοφυλακίων τους, με αντάλλαγμα βέβαια τη βραχυπρόθεσμη καταγραφή τεράστιων κερδών. Όμως, το Τ.Τ. δέχθηκε μεγάλη πίεση, ακριβώς επειδή ήταν το μόνο πιστωτικό ίδρυμα που είχε πάρει σωστή θέση, κατά τρόπο που εξέθετε τις άλλες τράπεζες, για να υποχρεωθεί τελικά να πουλήσει με ένα μικρό κέρδος τα ασφάλιστρα που είχε αγοράσει και να είναι σήμερα πλήρως εκτεθειμένο στον κίνδυνο των κρατικών ομολόγων, που μπορεί πολύ εύκολα να «εξαϋλώσει» το σύνολο των κεφαλαίων του, σε περίπτωση «κουρέματος».
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό, αλλά κυρίως πολιτικό, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό. Αν αποκαλυφθεί ότι μεγάλες τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες της Ευρώπης, ανάμεσά τους και ελληνικές, κερδοσκόπησαν διπλά επί του ελληνικού (και όχι μόνο) χρέους, θα έχει ξεσπάσει και στην Ευρώπη ένα σκάνδαλο με εμβέλεια μεγαλύτερη και από αυτό της AIG. Εύλογα οι Ευρωπαίοι του Βορρά θα αγανακτήσουν όσο και οι ήδη αγανακτισμένοι του Νότου, όταν αντιληφθούν ότι τα τεράστια «πακέτα» για την περιφέρεια και η σκληρή λιτότητα είναι τα αποτελέσματα της προσπάθειας των κυβερνήσεων να κρατήσουν στη θέση της την ευρωπαϊκή εκδοχή «φούσκας» χρέους, από την οποία κάποιες τράπεζες κερδίζουν... το τζάκποτ, κερδοσκοπώντας ταυτόχρονα και με τα ομόλογα και με τα CDS!