Την περασμένη βδομάδα το ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε τους δύο νόμους που θα επιτρέψουν την εφαρμογή του ευρωπαϊκού σχεδίου, και με τον τρόπο αυτό έδωσε λύση στην άμεση κρίση χαρίζοντας στους Ευρωπαίους ηγέτες χρόνο προκειμένου να σχεδιάσουν μια πραγματικά βιώσιμη λύση για τα προβλήματα της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Πρωτίστως η Ευρώπη θα πρέπει να πείσει τις αγορές και τους ψηφοφόρους των χωρών που παρέχουν χρηματοδότηση στην περιφέρεια πως τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου είναι πράγματι σε θέση να διευκολύνουν την επιστροφή των κρατών της περιφέρειας στις αγορές σε ένα ορατό μέλλον. Επίσης θα πρέπει να πείσει στους ψηφοφόρους των χωρών που σήμερα εφαρμόζουν πολύ σκληρά προγράμματα λιτότητας ότι μπορούν να ελπίζουν για φως στο βάθος του τούνελ σε κάποιο ορατό μέλλον. Κρίσιμης σημασίας, ακόμη, είναι η κατασκευή κάποιου τύπου ‘ζωνών πυροπροστασίας’ που θα διασφαλίσουν ότι σε περίπτωση που καταρρεύσει το πρόγραμμα μιας χώρας, η κατάρρευση αυτή δεν θα προκαλέσει ‘μόλυνση’ στις άλλες.
Η πλειοψηφία των οικονομολόγων συμφωνεί ότι με τους παρόντες ρυθμούς ανάπτυξης και τους προβλεπόμενους ρυθμούς ανάπτυξης στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, τα επιτόκια με τα οποία ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας χρηματοδοτεί τις υπερχρεωμένες χώρες είναι υπερβολικά υψηλά. Κατά συνέπεια λοιπόν, οι αγορές εκτιμούν ότι τα προγράμματα οδηγούν σε μια μη βιώσιμη δυναμική χρέους. Ακόμα χειρότερα, τα παραδείγματα της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας δείχνουν πως από τη στιγμή που τα επιτόκια των αγορών ξεπεράσουν τα υψηλά επιτόκια του ευρωπαϊκού μηχανισμού μπορούν να ξεφύγουν σπειροειδώς ανοδικά και να βρεθούν εκτός ελέγχου. Και τότε οι επενδυτές προσδοκούν ότι οι χώρες αυτές θα εισέλθουν σε προγράμματα που ναι μεν τα επιτόκια τους μπορεί να είναι χαμηλότερα, αλλά θα έχουν χάσει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση των αγορών για μια μεγάλη περίοδο.
Δύο είναι τα διδάγματα που αντλούμε από τις πιεστικές εμπειρίες του περασμένου έτους. Το πρώτο είναι ότι πρέπει να μειωθούν τα επιτόκια της χρηματοδότησης που παρέχουν οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί προς όσες χώρες συμμορφώνονται πλήρως με τις υποχρεώσεις τους στο πλαίσιο των σχετικών προγραμμάτων. Αντί λοιπόν του σημερινού τιμωρητικού περιθωρίου επιτοκίων του 2,9% οι χώρες πιστωτές πρέπει να συμφωνήσουν σε περιθώρια όχι μεγαλύτερα των 20 μονάδων βάσης πάνω από το κόστος της δικής τους χρηματοδότησης που στη σημερινή αγορά σημαίνει αποδόσεις κάτω του 3,5%. Τα επιτόκια θα πρέπει να μειωθούν σε δύο κινήσεις. Πρώτον, κατά 1,5% μέσα το 2012 και το υπόλοιπο ποσοστό μέσα το 2013.
Αυτή η κίνηση θα διασφαλίσει μια αξιόπιστη δυναμική χρέους για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία ενώ θα δώσει και στην Ελλάδα μια πραγματική ευκαιρία. Θα δημιουργήσει επίσης μια φυσική ζώνη πυροπροστασίας: Από τη στιγμή που μια χώρα θα χάνει το ρυθμό εφαρμογής του δικού της προγράμματος, δεν θα προκαλεί μόλυνση στις άλλες εφόσον οι άλλες θα έχουν στέρεη δυναμική χρέους. Τέλος, σε περίπτωση που οι χώρες δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει τα επιτόκια θα επιστρέφουν στα σημερινά επίπεδα. Αυτό θα δώσει στα κράτη πιστωτές ένα σοβαρό όπλο για την πιστή τήρηση των προγραμμάτων, πολύ καταλληλότερο από το ‘πυρηνικό όπλο’ της άρνησης της χρηματοδότησης.
Το δεύτερο συμπέρασμα από την μέχρι στιγμής εμπειρία είναι ότι η ευρωπαϊκή υποστήριξη πρέπει να διατηρείται σαν γενικός κανόνας ακόμη και όταν τα αποτελέσματα είναι κατώτερα των προσδοκιών, βεβαίως υπό την προϋπόθεση ότι τα κατώτερα των προσδοκιών αποτελέσματα δεν ανακύπτουν ως συνέπεια της μη συμμόρφωσης των κρατών με τις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει αλλά απορρέουν από λάθη στις αρχικές προβλέψεις των ευρωπαϊκών προγραμμάτων ή από απροσδόκητα εξωτερικά σοκ. Όπως συμβαίνει και στα προγράμματα του ΔΝΤ, η χρηματοδότηση πρέπει να παρέχεται στη βάση της προσπάθειας και όχι των αποτελεσμάτων. Αν η αρχή αυτή είχε ενσωματωθεί στο ελληνικό πρόγραμμα από την έναρξη της κρίσης, πιθανότατα να μην είχαμε και όλη την αναταραχή του τελευταίου μήνα.
Αυτές οι αλλαγές αποτελούν μικρό μόνο τμήμα των βελτιώσεων που πρέπει να κάνει η Ευρώπη στα προγράμματά της. Εξίσου σημαντική βέβαια είναι και η εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, σύμφωνα με το σχέδιο που παρουσίασε η Γαλλία καθώς και η εισαγωγή κάποιου τύπου ομολόγων Μπράντι.
Τον Μάιο του 2010 η Ευρώπη κατάλαβε ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να βγει από την κρίση μόνο μέσω της δημοσιονομικής σύσφιξης και της λιτότητας και ότι χρειαζόταν μεγάλες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Σήμερα η Ευρώπη πρέπει να διασφαλίσει ότι τα προγράμματα στήριξης της ευρωπαϊκής περιφέρειας θα αποκτήσουν αξιόπιστη δυναμική χρέους και επαρκή χρηματοδότηση ενώ παράλληλα θα επιμένει στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και τις ιδιωτικοποιήσεις. Η διασφάλιση αξιόπιστης δυναμικής του χρέους και επαρκούς χρηματοδότησης είναι και προς το ίδιον συμφέρον των δανειστών, όχι μόνο των δανειζόμενων. Είναι απαραίτητη για τη σταθερότητα της Ευρωζώνης από την οποία οι περισσότερο ωφελημένες είναι οι χώρες πιστωτές με την ανώτατη πιστοληπτική αξιολόγηση. Την ίδια στιγμή βέβαια οι χώρες δανειολήπτριες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και οι ιδιωτικοποιήσεις είναι πρωτίστως για το δικό τους το συμφέρον επειδή έχουν ουσιαστικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη.
Η Ευρώπη χρειάζεται αλληλεγγύη – μια σημαντική λέξη για τους Πολωνούς και την πολωνική ιστορία – όχι φιλανθρωπία. Η αλληλεγγύη αποτελεί έκφραση ενός πεφωτισμένου ατομικού συμφέροντος, του ατομικού συμφέροντος των μελών μιας ομάδας που συνεργάζεται προκειμένου να πετύχει έναν κοινό στόχο. Γι’ αυτό και η Ευρώπη πρέπει να γεφυρώσει το όλο και διευρυνόμενο πολιτικό χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που παρέχουν τη χρηματοδότηση στην παρούσα κρίση και σε εκείνους που επωφελούνται άμεσα από αυτήν – δηλαδή μεταξύ της νότιας και δυτικής περιφέρειας της από τη μια μεριά και του κέντρου και του βορρά της ΕΕ από την άλλη. Σε διαφορετική περίπτωση, το σύνολο του ευρωπαϊκού σχεδίου όπως επίσης και η σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας θα τεθεί σε σοβαρούς κινδύνους.
Ο Γιάτσεκ Ροστόβσκι είναι Υπουργός Οικονομικών της Πολωνίας, που ασκεί την κυλιόμενη προεδρία της ΕΕ.