Εκτός από τις καθησυχαστικές δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών, η κυβέρνηση προσέφυγε χθες στο ισχυρότερο θεσμικό της «όπλο», σε μια προσπάθεια να σταματήσει την έξοδο καταθετών από το τραπεζικό σύστημα: επέκτεινε μέχρι το τέλος του 2015 την εγγύηση του Δημοσίου στις καταθέσεις. Πόσο ισχυρή, όμως, είναι αυτή η εγγύηση; Πριν απαντηθεί αυτό το ερώτημα, που απασχολεί πολλούς καταθέτες αυτή την «πονηρή» περίοδο, είναι αναγκαίο να γίνει μια διευκρίνιση: σε κάθε νομισματικό σύστημα, πολύ περισσότερο σε μια νομισματική ένωση κυρίαρχων κρατών, όπως είναι η ευρωζώνη, οι καταθέσεις αποτελούν τη βάση της οικονομικής πυραμίδας, το «τελευταίο οχυρό» του συστήματος.
Γι’ αυτό και οι καταθέσεις στις ελληνικές τράπεζες πρέπει να θεωρούνται ασφαλείς, όσο τουλάχιστον υπάρχει το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα και όσο η Ελλάδα παραμένει μέλος του. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα γνωρίζει καλά ότι ακόμη και αν χαθεί ένα ευρώ από τις καταθέσεις στη μικρότερη οικονομία της ευρωζώνης, οι συνέπειες θα είναι καταλυτικές για το σύστημα, καθώς ουδείς θα μπορεί να εγγυηθεί ότι σε αυτή την περίπτωση δεν θα ζητήσουν τα... λεφτά τους πίσω οι καταθέτες άλλων χωρών, ότι ακόμη και οι Γερμανοί καταθέτες δεν θα στείλουν τα χρήματά τους στην Ελβετία.
Με άλλα λόγια, ο κλονισμός εμπιστοσύνης που θα δημιουργούσε η απώλεια και του ελάχιστου ποσού κατάθεσης από τράπεζα της ευρωζώνης θα ήταν τόσο ισχυρός, που θα ήταν μόνο θέμα χρόνου να «σαρωθούν» οι καταθέσεις και να οδηγηθεί σε ένα πολύ «πικρό» τέλος το ιστορικό πείραμα του ευρώ. Γι’ αυτό και η ΕΚΤ θα είναι τελικά υποχρεωμένη, όσο σκληρή στάση και αν κρατά φαινομενικά, να βρει κάποιο τρόπο, ώστε τελικά, ό,τι και αν συμβεί, να μη χαθεί ένα ευρώ από καταθέτη. Γιατί, πολύ απλά, αν δεν τον βρει, η ίδια η ύπαρξη της ως κεντρικής τράπεζας της Ευρώπης θα τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Αυτές τις βασικές παραμέτρους του προβλήματος της ασφάλειας των καταθέσεων επικαλέσθηκε, πολύ ορθά, και ο υπουργός Οικονομικών, μιλώντας χθες στη Βουλή: «κοιτώντας στα μάτια τους Έλληνες πολίτες και ξέροντας την αγωνία τους, τους διαβεβαιώ ότι δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα με το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι απολύτως καλυμμένο και απολύτως διασφαλισμένο στο πλαίσιο του Ευρωσυστήματος. Η Τράπεζα της Ελλάδος ενεργεί ως μέλος του Ευρωσυστήματος, ενεργεί στο πλαίσιο των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει κανένα πρόβλημα ασφάλειας, ρευστότητας και χρηματοδότησης».
Όμως, θα διερωτηθεί ένας καταθέτης, δεν είναι δυνατόν ακόμη και σε αυτό το πλαίσιο να χαθεί το κεφάλαιό του, στην περίπτωση που μια μικρή τράπεζα, χωρίς μεγάλη αξία για τη σταθερότητα του συστήματος, βάλει «λουκέτο»; Ακόμη και αυτός ο κίνδυνος υπάρχει μόνο στη θεωρία: η κυβέρνηση, οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης, οι νομισματικές αρχές, ακόμη και το ΔΝΤ, γνωρίζουν καλά ότι στις παρούσες συνθήκες ούτε μια ασήμαντη τράπεζα μπορεί να αφεθεί να κλείσει.
Γι’ αυτό και βλέπουμε ότι ακόμη και πολύ μικρές τράπεζες με τεράστια προβλήματα (βλ. TBank) διασώζονται από άλλες (Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο), αντί να αφεθούν στην κατάρρευση και να εκκαθαριστούν, με συνέπεια κάποιοι καταθέτες που δεν καλύπτονται πλήρως από την κρατική εγγύηση καταθέσεων να χάσουν τα χρήματά τους. Στην πραγματικότητα, το νομισματικό σύστημα της Ελλάδας, αλλά και της ίδιας της ευρωζώνης, είναι τόσο εύθραυστο, που μια τόσο περιορισμένης έκτασης απώλεια κεφαλαίων από καταθέτες θα μπορούσε να πυροδοτήσει ακραίες καταστάσεις εντός και εκτός ελληνικών συνόρων.
Κατόπιν τούτων, γίνεται σαφές ότι η κρατική εγγύηση στις καταθέσεις, όσο και αν ισχύσει, όποιους όρους και αν έχει, μικρή (ψυχολογική) σημασία έχει τελικά. Το Ελληνικό Δημόσιο και το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων θα μπορούσαν ίσως να καλύψουν τους καταθέτες μιας μικρής τράπεζας, αλλά αν φθάναμε στις σημερινές συνθήκες να χρειασθεί η παρέμβασή τους, θα σήμαινε ότι ήδη έχει κλονισθεί σε τέτοιο βαθμό η εμπιστοσύνη των καταθετών, που η έννοια της «κρατικής εγγύησης» θα έχανε το νόημα της. Σε αυτή την (απευκταία) περίπτωση θα χρειάζονταν... τανκς για να προστατευθούν οι τράπεζες, κατά τη γνωστή φράση του Θ. Πάγκαλου.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ασφαλώς ότι είτε με δανεικά από την ΕΚΤ, είτε με έκτακτο δανεισμό από την Τράπεζα της Ελλάδος το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να καλύψει οποιαδήποτε εκροή καταθέσεων. Όπως κάθε νομισματικό σύστημα, έτσι και το ελληνικό (ευρωπαϊκό) βασίζεται στην εμπιστοσύνη των καταθετών και καταρρέει όταν αυτή χαθεί. Γι’ αυτό και πλέον εξαντλούνται τα περιθώρια χρόνου των πολιτικών ηγετών της Ευρώπης να δράσουν: ο κλονισμός της εμπιστοσύνης, που άρχισε από τους επαγγελματίες «παίκτες» της χρηματαγοράς, επεκτείνεται επικίνδυνα στον απλό καταθέτη. Αν αυτή η χιονοστιβάδα δεν σταματήσει έγκαιρα, θα απειλήσει να... θάψει το ευρώ!