Η κρίσιμη σύνοδος των Ευρωπαίων ηγετών κατέληξε χτες το βράδυ σε ένα σχέδιο διάσωσης για την Ελλάδας που περιλαμβάνει τη μεταβίβαση μέρος του κόστους στους ιδιώτες πιστωτές. Πρόκειται για μια πολιτική νίκη της Γερμανίδας καγκελάριου Αγγέλα Μέρκελ αλλά και για μια εξέλιξη που οδηγεί στην πρώτη στάση πληρωμών στα ομόλογα της Ευρωζώνης από τη δημιουργία του ενιαίου νομίσματος – με ανοικτό το ενδεχόμενο να ακολουθήσουν κι άλλες.Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν στη μείωση των επιτοκίων για τις χώρες που δανειοδοτούνται από τα επίσημα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου – Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία – στο 3,5%. Ακόμη συμφώνησαν στην επιμήκυνση της διάρκειας αποπληρωμής των δανείων αυτών από τα 7 χρόνια που προβλέπονται σήμερα σε 15 χρόνια. Επιπλέον αποφάσισαν – επιτέλους – την ενίσχυση της ευελιξίας του μηχανισμού διάσωσης της Ευρωζώνης, του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ύψους 440 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα με την απόφαση της συνόδου, ο μηχανισμός θα μπορεί στο εξής να αγοράζει ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά, ενώ παράλληλα θα έχει τη δυνατότητα να παρεμβαίνει σε 'προληπτική βάση', στηρίζοντας την αποκατάσταση της κεφαλαιοποίησης τραπεζικών ιδρυμάτων και παρέχοντας έκτακτες πιστώσεις σε χώρες, ακόμη κι αν αυτές δεν μετέχουν σε επίσημα προγράμματα – βλέπε Ιταλία, Ισπανία. Η απόφαση προσθέτει πάντως ότι οι κινήσεις αυτές του μηχανισμού θα βασίζονται σε αναλύσεις της ΕΚΤ και θα προϋποθέτουν την ομοφωνία των κρατών μελών της Ευρωζώνης.
Κεντρικό ζήτημα της συνόδου υπήρξε βέβαια κι ο τρόπος εμπλοκής των ιδιωτών πιστωτών της Ελλάδας στο δεύτερο εγχείρημα διάσωσης – που δεν ξεκαθάρισε. Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να οδηγήσει σε μια προσωρινή στάση πληρωμών για μέρος των ελληνικών ομολόγων. Σύμφωνα με Ευρωπαίους αξιωματούχους, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν Κλοντ Τρισέ, παρά το ότι είχε αντισταθεί επίμονα στην 'επιλεκτική χρεοκοπία' των ελληνικών ομολόγων εδώ και τόσο καιρό, τελευταία στιγμή υποχώρησε αφότου οι Ευρωπαίοι ηγέτες του εγγυήθηκαν ότι το πρόγραμμα συμμετοχής των ιδιωτών πιστωτών θα αφορά μόνο την Ελλάδα που έχει πολύ μεγάλο βάρος χρέους και ότι δεν θα ζητηθεί το ίδιο για καμία άλλη χώρα.
Πού κατέληξε η σύνοδος ως προς τη συμμετοχή των ιδιωτών; Το ληξιπρόθεσμα ελληνικά ομόλογα, λιγότερο ή περισσότερο καταναγκαστικά, θα μετατραπούν σε μακροπρόθεσμα. Η ιδέα της φορολογίας των τραπεζών θα εγκαταλειφθεί, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας θα μπορεί να αγοράζει ελληνικά ομόλογα με έκπτωση από τις αγορές, ενώ ο ακριβής προσδιορισμός των άλλων τρόπων συμμετοχής των ιδιωτών – μετακύλιση χρέους, ανταλλαγή με 30ετή ομόλογα – παραμένουν στο τραπέζι.
Επομένως, η χτεσινή ευρωπαϊκή σύνοδος έλυσε το πρόβλημα; Όποιος επιχειρεί να απαντήσει από σήμερα σε αυτό το ερώτημα, διατρέχει τον κίνδυνο να απορροφηθεί από τις τεχνικές λεπτομέρειες και να χάσει την συνολική εικόνα. Γιατί το πραγματικό πρόβλημα της Ευρωζώνης δεν είναι η Ελλάδα ή κάποια άλλη μικρή χώρα της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Ο πραγματικά υπαρξιακός κίνδυνος είναι η αύξηση των επιτοκίων δανεισμού της Ιταλίας και της Ισπανίας, των δύο μεγάλων χωρών που βρίσκονται στον πυρήνα της Ευρώπης. Η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος ήταν ο αληθινός στόχος της διάσκεψης. Και η επιβίωση της Ευρωζώνης εξαρτάται από το αν οι χτεσινές αποφάσεις των ηγετών θα επιτρέψουν εν τέλει στην Ιταλία και την Ισπανία και κάθε άλλη χώρα να παραμείνει εντός της Ευρωζώνης σε βιώσιμη βάση.
Εφόσον λοιπόν αυτός ήταν ο στόχος, η έκβαση της σύσκεψης θα πρέπει να κριθεί στη βάση δύο προτεραιοτήτων. Η πρώτη και πιο σημαντική είναι αν ο ευρωπαϊκός μηχανισμός απέκτησε με βάση τις χθεσινές αποφάσεις το μέγεθος και την ευελιξία που χρειάζεται προκειμένου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της Ιταλίας και της Ισπανίας.
Στο ζήτημα της ευελιξίας σημειώθηκε σοβαρή πρόοδος. Μέχρι στιγμής ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας παρείχε δάνεια μόνον στις κυβερνήσεις υπό τον όρο ότι θα αποδέχονταν την εφαρμογή αυστηρών προγραμμάτων λιτότητας υπό την εποπτεία της ΕΕ και του ΔΝΤ και λειτουργούσε μόνο εκ των υστέρων, εκεί δηλαδή που η κρίση είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις. Στο εξής αυτός ο περιορισμός αίρεται. Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός θα μπορεί πλέον να δρα αποτρεπτικά, ακόμη και για λογαριασμό χωρών που δεν μετέχουν σε κάποιο επίσημο πρόγραμμα. Θα μπορεί ακόμη να αγοράσει ομόλογα από την πρωτογενή και δευτερογενή αγορά, να χρηματοδοτήσει την ανακεφαλαιοποίηση τραπεζικών ιδρυμάτων και να παράσχει έκτακτες πιστώσεις σε συνθήκες κρίσης. Η ενίσχυση της ευελιξίας του μηχανισμού ασφαλώς βοηθά στην προληπτική αντιμετώπιση των κινδύνων για την Ισπανία – που επιβαρύνεται με αύξηση του κόστους δανεισμού και αδυναμία των τραπεζών της – και την Ιταλία – που επιβαρύνεται πρωτίστως από την αύξηση του κόστους δανεισμού.
Στο θέμα του μεγέθους όμως δεν υπάρχει πρόοδος. Το συνολικό μέγεθος του ευρωπαϊκού μηχανισμού ήταν και παραμένει 450 δις ευρώ. Καθώς είναι υπό ετοιμασία το δεύτερο πακέτο δανεισμού προς την Ελλάδα και αναμένεται να ακολουθήσουν ανάλογα δεύτερα πακέτα χρηματοδότησης προς την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, το κατώφλι των κονδυλίων δεν είναι αρκετά ψηλά προκειμένου να βοηθήσει την Ισπανία, ή πολύ περισσότερο την Ιταλία. Για να μπορέσει ο μηχανισμός να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της Ιταλίας ή της Ισπανίας τα κονδύλια του πρέπει να διπλασιαστούν ή και να τριπλασιαστούν. Δίχως την αύξησή τους, η Ευρωζώνη κατά πάσα πιθανότητα δεν θα μπορέσει να βγει ακέραιη από την κρίση. Βέβαια, υπάρχουν και άλλες δυνατότητες: για παράδειγμα ο μηχανισμός να μην έχει συγκεκριμένα όρια δανειοδοτικής ισχύος. Τότε όμως η δομή του θα πρέπει να αλλάξει. Θα πρέπει επίσης να κεφαλαιοποιηθεί κατάλληλα. Διαφορετικά το 18% του μεριδίου της Ιταλίας στον ευρωπαϊκό μηχανισμό δεν θα είναι αξιόπιστο.
Η δεύτερη προτεραιότητα που κρίνει την επιτυχία της συνόδου είναι αν παρείχε ένα αξιόπιστο πρόγραμμα για την Ελλάδα. Η πρόταση που υιοθετήθηκε έχει πλεονεκτήματα, αλλά δεν είναι σίγουρο σε ποιο βαθμό μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα. Αν δεχτεί κανείς τη λογική μιας μη εθελοντικής συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα με το κόστος της 'επιλεκτικής χρεοκοπίας', καταλήγει σε μια κατάσταση όπου η Ελλάδα κάνει στάση πληρωμών και προφανώς δεν είναι σε θέση να αποπληρώσει το χρέος της μακροπρόθεσμα.
Ποιο είναι όμως το κέρδος από τη στάση πληρωμών σε αυτό το σενάριο; Αν το τελικό σχήμα οδηγήσει στη μείωση του ελληνικού χρέους από το εκτιμώμενο για τα τέλη του 2011 επίπεδο του 175% του ΑΕΠ σε 130% μετά την επιλεκτική χρεοκοπία – δίχως αλλαγές στην πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία – το χρέος παραμένει ακόμη πολύ υψηλό και δεν είναι καθόλου βέβαιο πως η Ελλάδα μπορεί να παραμείνει φερέγγυα με τόσο υψηλό χρέος.
Οι βασικές γραμμές της συμφωνίας, όπως έχουν παρουσιαστεί μέχρι στιγμής, δεν είναι βέβαιο ότι επιτυγχάνουν τους βασικούς στόχους – έναν ευρωπαϊκό μηχανισμό ικανό να αντιμετωπίσει τα ζητήματα της Ιταλίας και της Ισπανίας και ένα ελληνικό πακέτο που με τον ένα ή τον άλλο να αποκαθιστά τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Όπως όλες οι προηγούμενες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έτσι κι αυτή αντιπροσωπεύει μεν ένα βήμα μπροστά αλλά αποτελεί και συμβιβασμό. Υπάρχουν ωστόσο όρια στους συμβιβασμούς όταν αντιμετωπίζεις μια μολυσματική κρίση χρέους. Δεν είναι σίγουρο ότι οι Ευρωπαίοι έχουν βρει ακόμη μια στρατηγική για να αντιμετωπίσουν την ευρύτερη κρίση.