Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ηγέτες της Ευρωζώνης έφτασαν στο χείλος της καταστροφής και έκαναν πίσω την τελευταία στιγμή, αφού είδαν πρώτα το βάραθρο ανοιχτό και να χάσκει… Αλλά τουλάχιστον αυτή τη φορά έκαναν κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή ενστικτώδη κίνηση προς τα πίσω, προκειμένου να αποφύγουν τη διαφαινόμενη καταστροφή. Είναι αλήθεια ότι η σύνοδος κορυφής της Πέμπτης δεν οδήγησε σε καμιά σαρωτική λύση της κρίσης δημόσιου χρέους της Ευρώπης. Δεν μπορεί ωστόσο σε καμιά περίπτωση να θεωρηθεί άλλη μια λύση της τελευταίας στιγμής. Το περιεχόμενο του κοινού ανακοινωθέντος της συνόδου δηλώνει την προσπάθεια των Ευρωπαίων να ψηλαφίσουν μια καλύτερη συνταγή αντιμετώπισης της κρίσης. Η προσπάθεια αυτή δεν είναι ακόμη ολοκληρωμένη, αλλά τουλάχιστον αυτή τη φορά οι ευρωπαϊκές αποφάσεις βασίζονται σε μια ορθότερη διάγνωση των προβλημάτων της Ευρωζώνης.
Στην καρδιά της κρίσης που ταλανίζει την Ευρωζώνη βρίσκονται η φερεγγυότητα του χρέους, η μόλυνση και η απουσία οικονομικής ανάπτυξης. Οι ηγέτες της Ευρωζώνης επέδειξαν βούληση στην αντιμετώπιση του πρώτου προβλήματος, προτείνοντας την μείωση του βάρους των τριών χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας που είναι ενταγμένες στα προγράμματα της ΕΕ και του ΔΝΤ: της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ελλάδας. Οι τρεις αυτές χώρες τώρα θα επωφεληθούν από τη μείωση των επιτοκίων και την ουσιαστική επέκταση της διάρκειας αποπληρωμής των δανείων τους.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έκαναν επίσης το μεγάλο και κρίσιμο βήμα σε ό,τι αφορά την αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας. Άκρως καλοδεχούμενη είναι η απόφασή τους να επιτρέψουν τις επαναγορές των ελληνικών ομολόγων από την ελεύθερη αγορά. Κι αν όπως δείχνουν τα πράγματα, το κίνητρο προς τους ιδιώτες επενδυτές για να δεχτούν τη μείωση του κεφαλαίου τους κατά την ανταλλαγή χρέους είναι η προσφορά νέων τίτλων που θα περιλαμβάνουν εγγυήσεις, έχουμε μια λύση στα πρότυπα των ομολόγων Μπράντι που τόσες φωνές υποστήριξαν μέχρι σήμερα.
Το απογοητευτικό στοιχείο είναι ο περιορισμένος χαρακτήρας της μείωσης του χρέους. Δεν είναι σαφές γιατί οι επαναγορές των ελληνικών ομολόγων θα στοχεύουν σε μείωση του κεφαλαίου κατά 20% όταν η αγορά ήδη αποτιμά τα ελληνικά ομόλογα με έκπτωση άνω του 40%.
Υπάρχουν κι άλλα καλοδεχούμενα – αν και ήρθαν με καθυστέρηση – θετικά στοιχεία στη συμφωνία της Πέμπτης που κινούνται προς την κατεύθυνση του κοινού νου. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας θα επεκταθεί προκειμένου να αντιμετωπίσει τη μόλυνση, έτσι θα του επιτρέπεται στο εξής να παρεμβαίνει προληπτικά για λογαριασμό κρατών που δεν εντάσσονται σε προγράμματα διάσωσης. Είναι αλήθεια βέβαια ότι υπάρχει μια παράλειψη: δεν υπήρξε καμία απολύτως δέσμευση σχετικά με την αύξηση των κονδυλίων του – πράγμα απολύτως απαραίτητο αν είναι το Ταμείο να ενεργήσει ως αποτελεσματικός αποτρεπτικός μηχανισμός. Αλλά τουλάχιστον υιοθετήθηκε ο νέος ρόλος του επί της αρχής.
Υπήρξε επίσης μια πρώτη θετική ένδειξη συγκατάνευσης στην ανάγκη για τόνωση της ανάπτυξης – αν και σχετικά απρόθυμη. Οι μεγαλόστομες συζητήσεις για ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ – στην πραγματικότητα για μια απλή επιτάχυνση της χρηματοδότησης της Ελλάδας από κάποια διαρθρωτικά ταμεία – σωστά αφαιρέθηκαν από το τελικό κείμενο. Ως προς αυτό το ζήτημα πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα.
Για να είμαστε ειλικρινείς, η συμφωνία της Πέμπτης έχει και σοβαρά μειονεκτήματα. Το πρώτο μειονέκτημά της είναι η αποτυχία της να αυξήσει τα κονδύλια του ευρωπαϊκού μηχανισμού προκειμένου να ανταποκριθεί στο νέο του ρόλο. Αν αυτό δεν διορθωθεί, οι κυβερνήσεις διατρέχουν τον κίνδυνο να υποχρεωθούν να αυξήσουν τα κονδύλια υπό την πίεση των αγορών. Στην καλύτερη περίπτωση αυτό θα τις κάνει να φανούν για άλλη μια φορά κοντόφθαλμες. Στην χειρότερη μπορεί να υπονομεύσει τα θετικά στοιχεία του σχεδίου.
Το δεύτερο πρόβλημα έχει να κάνει με την απόφαση να επιτραπεί στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας να χρηματοδοτεί την επανακεφαλαιοποίηση των προβληματικών τραπεζών. Μολονότι στην περίπτωση αυτή έχουμε μια σωστή κίνηση για ενιαία δημοσιονομική έκθεση στο τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης, όλα αυτά δείχνουν συνάμα ένας εσπευσμένος τρόπος προκειμένου να εγκαθιδρυθεί κάτι που αφορά ένα μεγάλο ζήτημα αρχής. Και που επίσης παγιώνει το σφάλμα ότι οι ομολογιούχοι πλήρους εξασφάλισης των ιδιωτικών τραπεζών θα πρέπει να αποζημιώνονται πάντα στο ακέραιο – από τη στιγμή που η ιδέα φαίνεται να είναι ότι ο ευρωπαϊκός μηχανισμός θα χρηματοδοτήσει την αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών προκειμένου να μην επιβαρύνουν οι ζημιές τους τούς πιστωτές.
Αντί να νοθεύουν τους σκοπούς του ευρωπαϊκού μηχανισμού, θα ήταν προτιμότερο οι Ευρωπαίοι ηγέτες να δημιουργήσουν ένα ξεχωριστό ταμείο για να μεταβιβάσουν τα χρήματα των φορολογουμένων προς τις τράπεζες και να το συνδυάσουν με το σχέδιο της ΕΕ για τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού μηχανισμού συμμετοχής των τραπεζών στην ελάφρυνση των βαρών της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους.
Αλλά εφόσον οι λεπτομέρειες της συμφωνίας παραμένουν υπό διαπραγμάτευση, αποτελεί ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για τους Ευρωπαίους ηγέτες που μέχρι πρόσφατα έδειχναν να βρίσκονται σε φάση άρνησης ως προς το μέγεθος της κρίσης. Τουλάχιστον τώρα προσπαθούν να εξοπλιστούν με όλα τα απαραίτητα εργαλεία προκειμένου να λύσουν το πρόβλημα.
Η επιτυχία προφανώς δεν είναι εγγυημένη. Τα κενά του πακέτου πρέπει να καλυφθούν και οι κυβερνήσεις να δεσμευτούν στην εκτέλεση των συμφωνηθέντων. Έχουμε δει πολλές φορές από τη στιγμή που περνά η άμεση κρίση, να ακολουθεί χαλάρωση της προσπάθειας. Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να ξανασυμβεί.
Πρέπει ωστόσο να αναγνωρίσουμε πόσο πολύ άλλαξαν τη στάση τους οι βασικοί συντελεστές και ότι επέδειξαν την απαραίτητη χαλάρωση στις άκαμπτες θέσεις τους. Η Γερμανία απέσυρε την αντίθεσή της στη χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για αγορές ομολόγων από την αγορά. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έκανε πίσω ως προς την κατηγορηματική άρνησή της σε κάθε αναδιάρθρωση δημόσιου χρέους κράτους μέλους της Ευρωζώνης. Όλα αυτά αντιπροσωπεύουν μεγάλη πρόοδο.
Το βασικό εμπόδιο για μια πλήρη συμφωνία παραμένει η πολιτική. Οι κυβερνήσεις των κυριότερων κρατών πιστωτών πρέπει να πείσουν τους επιφυλακτικούς πολίτες τους ότι κάνουν καλή χρήση των χρημάτων τους. Αυτό θα είναι πολύ δύσκολο από τη στιγμή που σπαταλήθηκε τόση πολλή εμπιστοσύνη και τόσος πολύς χρόνος. Αλλά πρέπει να επωμιστούν αυτό το καθήκον γιατί σε διαφορετική περίπτωση θα αναλάβουν ένα άλλο βάρος: να εξηγήσουν γιατί όλα πήγαν στραβά.