Πέρα από την Πορτογαλία…

Όπως οι αντιμαχόμενες παρατάξεις στο πεδίο της μάχης, έτσι και οι Ευρωπαίοι πολιτικοί με τις χρηματοπιστωτικές αγορές άφησαν ο ένας τον άλλο ήσυχο για λίγες μέρες τα Χριστούγεννα. Δυστυχώς όμως η έλευση του νέου έτους δεν ενθαρρύνει τις προοπτικές αποκατάστασης της ειρήνης στο μέτωπο της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν να είναι σίγουροι ότι το 2011 θα είναι χειρότερο από το 2010.

Στο επίκεντρο της μάχης σήμερα βρίσκεται η Πορτογαλία. Από καιρό λέγεται ότι η Πορτογαλία είναι έτοιμη να ακολουθήσει την τύχη της Ελλάδας και της Ιρλανδίας – που κι οι δυο τους έλαβαν πακέτα διάσωσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η απόδοση των 10ετών πορτογαλικών ομολόγων παραμένει στο υψηλότερο σημείο που έχει καταγραφεί μετά την είσοδο της χώρας στο ευρώ, δηλαδή περί το 7%. Τις τελευταίες μέρες υπήρξαν φημολογίες ότι η Γερμανία πιέζει την Πορτογαλία να πάρει χρήματα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας – τις οποίες διέψευσαν και το Βερολίνο και η Λισσαβόνα.

Οι δυσκολίες της Πορτογαλίας οφείλονται κατά ένα μέρος στην κακή συγκυρία. Όπως το Δουβλίνο, και σε αντίθεση με την Αθήνα, η Λισσαβόνα δεν μπορεί να κατηγορηθεί για παθολογική σπατάλη. Πριν την έναρξη της κρίσης το δημόσιο έλλειμμα και το δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας κινούνταν εντός των ορίων που έθετε η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Το πρόβλημα της Πορτογαλίας μοιάζει πολύ με το πρόβλημα της Ισπανίας. Είναι πρόβλημα χαμηλής παραγωγικότητας που ανακουφιζόμενο εν μέρει με τον υπερβολικό δανεισμό του ιδιωτικού τομέα κατέληξε σε 10 χρόνια υψηλών ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τα οποία σπαταλήθηκαν αντί να βοηθήσουν τις μεταρρυθμίσεις για ενίσχυση της ανάπτυξης. Αλλά σε μια ύφεση που σημαδεύεται από το … στέγνωμα του ιδιωτικού δανεισμού το ιδιωτικό χρέος μετατρέπεται σύντομα σε δημόσιο.

Η Λισσαβόνα δεν προχώρησε με τις αναγκαίες ταχύτητες στη δημοσιονομική προσαρμογή. Οι πολιτικές διαιρέσεις θέτουν εν αμφιβόλω την ικανότητα της χώρας να ελέγξει τα δημόσια οικονομικά της. Το 2010 η περιστολή του ελλείμματος υπήρξε μηδαμινή. Η κυβέρνηση δείχνει αποφασισμένη να περιορίσει δραστικά το έλλειμμα το 2011 αλλά ίσως είναι πολύ αργά για να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των αγορών. Αν και η ευρωπαϊκή διάσωση της Πορτογαλίας θα μπορούσε να αποφευχθεί, αυτό γίνεται όλο και λιγότερο πιθανό.

Με την άρνησή τους να προσφύγουν στα ευρωπαϊκά κεφάλαια ως τη στιγμή που δεν είχαν πια άλλη επιλογή, η Αθήνα και το Δουβλίνο έκαναν τα πράγματα πιο δύσκολα και πιο οδυνηρά από ό,τι χρειαζόταν. Η Λισσαβόνα επαναλαμβάνει το ίδιο λάθος βλέποντας το αίτημα συνδρομής σαν εθνική ταπείνωση. Στην πραγματικότητα, η προληπτική προσφυγή της στον ευρωπαϊκό μηχανισμό θα βελτιώσει τις πιθανότητες να καθησυχάσει τις αγορές και θα της επιτρέψει να αντλήσει λιγότερα ευρωπαϊκά κονδύλια.

Το δόγμα της προληπτικής δράσης πρέπει επίσης να γίνει και η βασική καθοδηγητική αρχή της ευρύτερης στρατηγικής της Ευρωζώνης. Δεν υπάρχει άλλος χρόνος. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν δηλώσει με πολλούς τρόπους ότι μετά την Πορτογαλία υπάρχει μια κόκκινη γραμμή: δεν πρέπει να επιτραπεί στις αγορές να απειλήσουν την Ισπανία. Σε έναν δίκαιο κόσμο δεν θα υπήρχαν ουσιαστικοί λόγοι ανησυχίας. Η Μαδρίτη καταγράφει πρόοδο στην τιθάσευση του δημόσιου ελλείμματος της. Αλλά οι αγορές ομολόγων ενεργούν στη βάση του φόβου και μπορούν να καταλήξουν σε αυτοτροφοδοτούμενο πανικό. Το ενδεχόμενο υπεράσπισης της Ισπανίας από την Ευρώπη, αν υποθέσουμε ότι φτάνουμε ως εκεί, καλύπτεται ακόμη από πέπλο σιγής.

Ο εξαναγκασμός σε δράση από τις αγορές δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση το σωστό τρόπο για την διαχείριση της χρηματοπιστωτικής αναταραχής. Η Μαδρίτη και η Ευρωζώνη θα πρέπει να προετοιμαστούν για το ενδεχόμενο μιας αποχής των επενδυτών από την αγορά ισπανικών ομολόγων προτού κάτι τέτοιο συμβεί. Αν ληφθεί πρόνοια για μια αξιόπιστη εναλλακτική χρηματοδότηση, οι ιδιώτες επενδυτές θα έχουν λιγότερους λόγους να φοβούνται και να αναστείλουν τη χρηματοδότηση της Ισπανίας. Αλλά προς το παρόν και το μέγεθος των ευρωπαϊκών κονδυλίων και η πολιτική βούληση χρήσης τους προς όφελος της Ισπανίας θεωρούνται ανεπαρκή. Η επέκτασή τους μπορεί να βοηθήσει αλλά ενέχει πολιτικά προβλήματα. Εν τω μεταξύ το καλύτερο θα ήταν να υπάρξει ένας διακανονισμός ώστε να διασφαλιστούν πιστώσεις για τη Μαδρίτη από το ΔΝΤ – με επιπλέον χρηματοδότηση της Ευρώπης.

Οι αμφιβολίες για τη βούληση των ισχυρότερων μελών της Ευρωζώνης να βοηθήσουν τους εταίρους τους που αντιμετωπίζουν κρίσεις ρευστότητας δεν αποτελεί τη μοναδική αιτία του φόβου των αγορών. Η δεύτερη αιτία είναι η αποτυχία των Ευρωπαίων να συμφωνήσουν στο ότι η έκθεση των κρατών στις ζημιές του ιδιωτικού τομέα πρέπει να περιοριστεί. Το κόστος των χρηματοπιστωτικών κρίσεων το έχουν αναλάβει οι πάντες, από τους φορολογούμενους πολίτες μέχρι τους μετόχους – με μια εξαίρεση: τους ομολογιούχους των ιδιωτικών τραπεζών που θεωρούνται ιεροί και απαραβίαστοι. Η κρίση χρέους της Ευρωζώνης δεν πρόκειται να τελειώσει μέχρι να καταπέσει αυτή η ψευτοθρησκεία. Αυτό σημαίνει πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να ανοίξουν ένα νέο μέτωπο. Αν θέλουν χρηματοπιστωτική ειρήνη πρέπει να προετοιμάζονται για πόλεμο.