Οι Ευρωπαίοι πρέπει να προβάλουν βέτο

Είναι καιρός να πάψουμε να προσποιούμαστε πως οδεύουμε προς μια μεγάλη συμφωνία για την Ευρωζώνη το Μάρτιο. Την περασμένη βδομάδα οι πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία πήραν δραστικά λάθος κατεύθυνση. Η Bundesbank, το Κοινοβούλιο, οι ομάδες των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και μεγάλος αριθμός ακαδημαϊκών με ισχυρή επιρροή βγήκαν όλοι τους με διακηρύξεις ενάντια στην επέκταση των μηχανισμών στήριξης. Η γερμανική κοινωνία σαν σύνολο εξεγέρθηκε ανοιχτά ενάντια στην Ευρωζώνη.

Η πιο σημαντική, βέβαια, από αυτές τις κινήσεις ήταν η απόφαση των τριών κομμάτων της γερμανικής κυβέρνησης συνασπισμού να απορρίψουν κατηγορηματικά στο Κοινοβούλιο την αγορά ομολόγων από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός θα αποτελεί τον μόνιμο μηχανισμό αντιμετώπισης της κρίσης από το 2013. Η Bundesbank υποστήριξε κάτι ανάλογο στη μηνιαία της έκθεση. Την Πέμπτη 189 γερμανοί οικονομολόγοι με ανοικτή τους επιστολή προς το γερμανικό Τύπο κατήγγειλαν τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό, ζητώντας εδώ και τώρα διαδικασίες χρεοκοπίας για τα αφερέγγυα κράτη της Ευρωζώνης. Δεν είναι πια μόνο το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας που βάζει φρένο στις ευρωπαϊκές διαδικασίες.

Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων; Το καλύτερο αποτέλεσμα θα είναι η αποτυχία της παρούσας στρατηγικής επίλυσης της κρίσης, ώστε να ακολουθήσει μια πλήρης επανεκκίνησή της. Το χειρότερο αποτέλεσμα θα είναι ένα βάλτωμα χωρίς τέλος που θα το δούμε να ακολουθείται από ένα χρηματοπιστωτικό έμφραγμα. Και το πιο πιθανό αποτέλεσμα είναι ένας πολύ περιορισμένος συμβιβασμός από αυτούς που δεν επιλύουν κανένα πρόβλημα.

Το σημερινό παζάρι αφορά τέσσερις άξονες: τη διαχείριση της παρούσας κρίσης, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ένα νέο σύμφωνο σταθερότητας με εποπτεία των εθνικών δημόσιων οικονομικών και το συντονισμό των κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών στην Ευρώπη. Οι διαπραγματεύσεις σε ό,τι αφορά τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας πήγαν καλά, όπως επίσης και οι συνομιλίες σε σχέση με το σύμφωνο σταθερότητας. Αλλά δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία σε ό,τι αφορά τις αγορές ομολόγων και δεν υπάρχει η παραμικρή πρόοδος σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της παρούσας κρίσης.

Ο πιο δύσκολος από αυτούς τους τέσσερις άξονες είναι ο συντονισμός των πολιτικών. Η καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ επιμένει σε ένα γερμανικής έμπνευσης σύμφωνο ανταγωνιστικότητας ως βασικής προϋπόθεσης ώστε η Γερμανία να αποδεχτεί να παρέχει εγγυήσεις δανείων. Πώς πρέπει να απαντήσουν σε αυτό οι υπόλοιπες χώρες;

Απορρίπτοντάς το. Η προτιμότερη κίνηση για τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης είναι να προβάλουν βέτο στο γερμανικό σύμφωνο ανταγωνιστικότητας, ακόμη κι αν αυτό διακυβεύσει τη συνολική συμφωνία. Αν η Γερμανία δεν μπορεί να υποχωρήσει ως προς αυτό τον όρο, δεν είναι σαφές γιατί θα πρέπει να δεχτούν όλοι μια απώλεια εθνικής κυριαρχίας – που στην πραγματικότητα ενέχεται σε κάθε συντονισμό πολιτικών. Ο μόνος λόγος για να δεχτείς μια τέτοια απώλεια εθνικής κυριαρχίας θα ήταν το όφελος μιας εγγύτερης οικονομικής ένωσης. Αλλά αυτό θα συμπεριλάμβανε την έκδοση κοινών ευρωπαϊκών ομολόγων κάπου στο μέλλον. Μέσω της αγοράς ομολόγων ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα μπορούσε ενδεχομένως να εξελιχθεί σε μια Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Χρέους, το οικονομικό ανάλογο μιας νομισματικής ένωσης. Αλλά αν από την αρχή έχουν ψαλιδιστεί οι προοπτικές του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού, μετά δεν θα μπορεί να γίνει τίποτα.

Υπάρχει όμως κι ένα ακόμη πρόβλημα εγγενές στο καθαρά διακυβερνητικό σύστημα συντονισμού των πολιτικών που προτείνουν η Γαλλία και η Γερμανία. Σε ένα τέτοιο σύστημα οι μεγάλες χώρες επιβάλλουν τη βούλησή τους στις μικρές. Αρκεί θα θυμηθούμε την αλαζονεία με την οποία η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί παρουσίασαν το σύμφωνο ανταγωνιστικότητας των έξι σημείων τους στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Αλλά δεν θα πανικοβληθούν οι χρηματοπιστωτικές αγορές αν δεν υπάρξει συμφωνία; Ναι. Κανείς όμως δεν πρέπει να τρέφει αυταπάτες πιστεύοντας ότι θα είναι καλύτερη η αντίδραση των αγορών σε μια απατηλή συμφωνία. Η αντίδραση των αγορών μπορεί να καθυστερήσει λίγο, αλλά τελικά θα έρθει. Και τότε η Ευρωζώνη θα βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση. Αν η συμφωνία του Μαρτίου είναι κακή, κανείς δεν θα μπορεί να συρθεί κατόπιν ως το γερμανικό Κοινοβούλιο το Μάιο ζητώντας παραπάνω δάνεια.

Κατά ειρωνικό τρόπο, ο λόγος που βρισκόμαστε σε αυτό το αδιέξοδο είναι η έλλειψη πίεσης από τις αγορές. Με τον ενθουσιασμό τους ενόψει μιας επικείμενης συμφωνίας, οι αγορές μπορεί και να τη σκότωσαν. Οι χώρες της Ευρωζώνης αναλαμβάνουν δράση μόνο όταν βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση. Η Γερμανία, για παράδειγμα, αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα με τις κρατικές τράπεζες της, αλλά πέρα από μια απρόθυμη αναδιάρθρωση της WestLB, η αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης του γερμανικού τραπεζικού συστήματος δεν αποτελεί πολιτική προτεραιότητα. Η Bundesbank διακηρύσσει προς κάθε κατεύθυνση ότι δεν είναι ικανοποιημένη με την διαφάνεια των τραπεζικών τεστ αντοχής αλλά λείπει κάθε νομική μέριμνα για την επιβολή της αποκατάστασης της κεφαλαιακής βάσης των γερμανικών κρατικών τραπεζών. Η σχετική ηρεμία των αγορών εξηγεί επίσης γιατί οι 189 Γερμανοί οικονομολόγοι βρήκαν το χρόνο να γράψουν μια μεγάλη επιστολή ασκώντας κριτική σε ό,τι σαφώς θεωρούν ότι θα αποτελεί την επίλυση της κρίσης κάποιου άλλου. Χωρίς κάποιο γεγονός ανωτέρας βίας δεν πρόκειται θα λυθεί η ευρωπαϊκή κρίση. Ένα καλό παράδειγμα είναι η αποκατάσταση της κεφαλαιακής βάσης των ισπανικών ταμιευτηρίων. Η ισπανική κυβέρνηση δεν θα είχε ποτέ το θάρρος να επιβάλει κάτι τέτοιο αν δεν φοβόταν ότι μπορεί να γίνει το επόμενο θύμα των κερδοσκοπικών επιθέσεων.

Η στρατηγική επίλυσης της κρίσης της Ευρωζώνης είναι η απομάκρυνση της προσοχής από τις πραγματικές αιτίες της κρίσης: ότι δεν μπορείς να έχεις τραπεζικά συστήματα υπό εθνικό έλεγχο και με ισχυρά προβλήματα κεφαλαιακής επάρκειας σε μια νομισματική ένωση με διαρθρωτικές ανισορροπίες τρεχουσών συναλλαγών. Το δύσκολο έργο είναι να μεταφραστεί αυτή η τεχνική δήλωση σε μια γλώσσα που να μπορούν να κατανοήσουν και οι πολιτικοί και ο κόσμος και όλα αυτά να γίνουν χωρίς ψέματα. Η κρίση της Ευρωζώνης δεν είναι δημοσιονομική κρίση. Ούτε κρίση του Νότου. Είναι κρίση του ιδιωτικού τομέα και των προβληματικών τραπεζών. Είναι τόσο γερμανική κρίση όσο και ισπανική κρίση. Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία κάθε αποτελεσματικής επίλυσης της κρίσης. Επομένως το βέτο το Μάρτιο είναι το αναγκαίο πρώτο βήμα για την επίλυση της κρίσης.