Tο ευρώ θα κερδίσει την κούρσα προς τον πυθμένα

Είναι πάρα πολύ δύσκολο να εξηγήσεις, και πολύ περισσότερο να προβλέψεις, τις κινήσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ξεκινώντας με αυτή την παραδοχή, διαπιστώνουμε ότι το 2010 αποδείχτηκε ένα από τα δυσκολότερα έτη. Οι παράγοντες των αγορών νομισμάτων υποχρεώθηκαν να μαντέψουν τις ιδιόμορφες και αντικρουόμενες επιλογές των σχεδιαστών πολιτικής, να ερμηνεύσουν σπάνια γεγονότα όπως τα προβλήματα της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους και να κατανοήσουν δυσνόητα πολιτικά εργαλεία όπως η αμερικανική ποσοτική χαλάρωση.

Η ισοτιμία ευρώ - δολαρίου, για παράδειγμα, έπεσε από τα 1,45 δολάρια στο 1,20 μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2010, για να αυξηθεί κατόπιν σε άνω του 1,40 δολάρια τον Νοέμβριο, πριν κατρακυλήσει ξαναπέφτοντας για λίγες μέρες και κάτω του 1,30 δολάρια. Μέρος αυτής της μεταβλητότητας αποδόθηκε στις μεταβολές των ρυθμών ανάπτυξης στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Αλλά μεγαλύτερο ρόλο φαίνεται να έπαιξαν άλλοι λιγότερο συγκεκριμένοι παράγοντες, όπως τα … κάλπικα ‘τεστ αντοχής’ των τραπεζών της Ευρώπης και η ανησυχία των επενδυτών για την ‘ποσοτική χαλάρωση’ της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Κάθε φορά που η εξήγηση που επιλέγουν να δώσουν οι αγορές για τις μεγάλες μεταβολές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι ότι ‘αγοράζουν οι Κινέζοι’, πρέπει κανείς να αναρωτιέται κατά πόσο οι συναλλαγματικές ισοτιμίες συνδέονται με τα μακροπρόθεσμα μακροοικονομικά θεμελιώδη μεγέθη.

Με την είσοδο του 2011, η μαγική σφαίρα για τις κινήσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών δεν μας δίνει πιο καθαρά αποτελέσματα. Όλες οι μεγάλες οικονομικές περιοχές παραμένουν παγιδευμένες σε μακροοικονομικές στρατηγικές για την υπέρβαση της κρίσης που διακρίνονται είτε από έντονη ασυνέπεια είτε από μεγάλες αντιφάσεις. Η δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ είναι … διασκεδαστικά αντιφατική, αφού από την μια πλευρά διατηρεί τις φορολογικές περικοπές και υπόσχεται να διορθώσει τα δημόσια ελλείμματα αργότερα και από την άλλη επεκτείνει δραστικά τα κοινωνικά επιδόματα και υπόσχεται να τα χαλιναγωγήσει κάπου στο μέλλον. Κι επειδή το δολάριο είναι τόσο δημοφιλές, η Αμερική τυπώνει χιλιάδες δολάρια.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η μακροοικονομική πολιτική της Ευρωζώνης διακρίνεται από τόσες ασυνέπειες που είναι δύσκολο να βρεις από πού θα αρχίσεις. Η βασική στρατηγική είναι η ελπίδα ότι η δημοσιονομική σύσφιξη στην περιφέρεια σε συνδυασμό με την παροχή γενναιόδωρης ρευστότητας από τον πυρήνα θα επιλύσει όλες τις αντιφάσεις. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι δεν μπορείς να ζητάς από τους πληθυσμούς της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και ενδεχομένως της Ισπανίας να υφίστανται αορίστως την ύφεση ώστε να πάρουν τα λεφτά τους οι ξένοι πιστωτές. Κι όμως αντί να αρχίσει να σκέφτεται την επιστροφή στη δραχμή, η Ευρωζώνη αποφάσισε να γιορτάσει το νέο έτος υποδεχόμενη στους κόλπους της την Εσθονία. Η Εσθονία είναι μια μεγάλη χώρα και αξίζει κάθε υποστήριξης. Αλλά έχει νόημα να προσθέτουμε άλλη μια αναδυόμενη οικονομία στην Ευρωζώνη στην παρούσα συγκυρία;

Και μετά υπάρχει η Κίνα και η σύνδεση του νομίσματός της με το δολάριο. Για κάποια περίοδο αυτή η πολιτική του Πεκίνου αντιπροσώπευε μια σωστή επιλογή. Αλλά όχι πια. Η σύνδεση του γουάν με το δολάριο οδηγεί σε πλήθος στρεβλώσεων που κάνουν την οικονομία να παράγει για τις εξαγωγές και όχι με σκοπό την εσωτερική αγορά. Είναι αλήθεια ότι η Κίνα ακόμη δεν έχει επίμονο πρόβλημα πληθωρισμού όπως θα συνέβαινε αν η πραγματική της – η αποπληθωρισμένη – συναλλαγματική ισοτιμία ήταν πράγματι τόσο πιεσμένη.

Ο πληθωρισμός ωστόσο μοιάζει να εγκαθίσταται με ένα τρόπο που θα υποχρεώσει τις αρχές κάποιων χωρών να αναλάβουν πιο αποφασιστική δράση ενώ έχουν στη διάθεσή τους όλο και λιγότερες εναλλακτικές λύσεις για να επιτρέψουν μια ευθεία ανατίμηση του νομίσματος. Πράγματι πολλές αναδυόμενες οικονομίες με ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης όπως είναι η Βραζιλία και η Ινδία αντιμετωπίζουν περίπου το ίδιο πρόβλημα. Δεν θέλουν μια πολύ ταχεία ανατίμηση του νομίσματος τους έναντι του δολαρίου αλλά και οι κεντρικές τους τράπεζες δεν θέλουν να χάσουν τη μάχη του πληθωρισμού.

Το πώς οι αναδυόμενες αγορές θα επιλύσουν αυτούς τους αντικρουόμενες στόχους πρόκειται να αποτελέσει κεντρικό θέμα των διεθνών αγορών νομισμάτων το 2011. Οι συζητήσεις περί ‘νομισματικών πολέμων’ θα συνεχίσουν να συνοδεύονται από όλο και αυστηρότερους ελέγχους κεφαλαίων. Θα περιμένουμε την επανεμφάνιση ενός τύπου παράλληλων συναλλαγματικών αγορών σαν εκείνες που κυριαρχούσαν στον κόσμο τη δεκαετία του 1950 και στις αρχές του 1960. Στη μελέτη μας με την Κάρμεν Ράινχαρτ για την ιστορία των διακανονισμών επί των συναλλαγματικών ισοτιμιών διαπιστώσαμε ότι σε πολλές περιπτώσεις η ύπαρξη των παράλληλων αγορών επέτρεπε σε πολλές χώρες έναν βαθμό διακύμανσης των νομισμάτων τους ακόμα και όταν είχαν σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Πρόκειται για την αντίστροφη εικόνα του σύγχρονου φαινομένου όπου πολλές χώρες ενώ επισήμως επιτρέπουν στα νομίσματα τους την ελεύθερη διακύμανση στην πραγματικότητα έχουν εγκαθιδρύσει κάποιο καθεστώς σταθερής σύνδεσης.

Τέλος υπάρχουν και οι ανεπτυγμένες χώρες εξαγωγείς εμπορευμάτων όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία που θα βλέπουν τα νομίσματα τους να συνεχίσουν να ανατιμώνται όσον καιρό οι αναδυόμενες αγορές εμφανίζουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Και τελικά το 2011 ίσως να αποτελέσει τη χρονιά μιας κούρσας για τον πυθμένα για βασικές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Σε αυτόν το νομισματικό πόλεμο θέλει κάποια χώρα πράγματι να κερδίσει; Δεν είναι να απορεί κανείς που ο χρυσός έγινε τόσο ελκυστικός. Ποιο νόμισμα θα καταφέρει να υποαποδώσει περισσότερο το 2011; Αναγνωρίζουμε καταρχήν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να προβλέψουμε τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Είμαι συγκρατημένα αισιόδοξος ότι η Ευρώπη θα βρει ένα τρόπο να διαχειριστεί τα χρεοστάσια των κρατών της αλλά δεν υπάρχουν κομψές λύσεις και η πιθανότητα μιας ευρωπαϊκής πολιτικής παράλυσης ακριβώς στην πιο λάθος στιγμή παραμένει σημαντική. Η αμερικανική ποσοτική χαλάρωση μπορεί να είναι σκοτεινό εργαλείο και κάποιοι να το θεωρούν σαν αιτία συναγερμού. Η Αμερική έχει κάποιες πολύ μικρές πιθανότητες να καταλήξει σε μια μείζονα καταστροφή. Αλλά η Ευρωζώνη έχει υψηλές πιθανότητες να καταλήξει σε μια καταστροφή μεσαίων διαστάσεων. Ίσως τελικά ο νικητής των νομισμάτων στην κούρσα για τον πυθμένα του 2011 να είναι το ενιαίο νόμισμα.